Bortanfor lønsarbeid og privat eigedom

For nokre år sidan budde eg i to periodar i to ulike landbrukskollektiv i Skottland og Irland. I førre veke var eg tilbake på besøk i mitt gamle kollektiv i Skottland (sjå biletserie). Sjølv om eg idag lever eit urbant middelklasseliv milevis frå dagane mine på landsbygda i Skottland og Irland, er det ingen tvil om at tida mi i desse kollektiva i sterk grad påverkar synet mitt på det moderne samfunnet.

Loch Arthur Community ligg vakkert til på den skotske landsbygda nesten 15 kilometer frå den halvstore byen Dumfries nær grensa til England. I dette landbrukskollektivet bur omlag 70 innbyggjarar, kor omlag 30 er psykisk utviklingshemma. Loch Arthur er ein del av Camphill-rørsla, som er ein antroposofisk institusjonsform for psykisk og fysisk utviklingshemma.

Noko av det særeigne ved desse institusjonane (landsbyane), er at dei ofte er bygd opp rundt ei stor, økologisk gardsdrift. I min skotske landsby var me omkring 70 innbyggjarar som mellom anna dreiv ein økologisk gard på nesten 2000 mål (2km2) dyrka jord med 300 storfe, 400 sauer, 25 mjølkekyr, 50 frie høner i tillegg til omfattande grønsaksproduksjon. Ein del av oss arbeidde i gardsdrifta, men dei fleste hadde arbeidsplassar i bakeriet, vevstova, ysteriet, kjøkkenet eller i hagebruket. Dessutan var me så heldige å ha ein eigen innsjø på garden, derifrå kjem også navnet "Loch Arthur Community".

Livet i camphill bryt med det vanlege, moderne livet på mange område. Kort sagt, representerer Camphill-landsbyane på sitt særeigne vis realiseringa av ein sosialistisk utopi. Her er for det fyrste arbeidslivet frigjort frå løna, og den kollektive buforma gjer at behovet for individuell eigedom fell vekk. Dessutan er det høg grad av sjølvforsyning i Loch Arthur. Både mat- og kulturproduksjonen er bygd opp rundt kva innbyggjarane tar initativ til i Camphill-landsbyane. Dette står i sterk kontrast til det moderne livet, kor dei fleste av oss er konsumentar av ferdig vare i både mat- og kulturvegen.

Dagane mine i Loch Arthur har utfordra korleis eg tenkjer om både samfunnet og mitt eige liv på. På eit praktisk nivå har denne tida lært meg at det eigedomsfrie livet er eit svært viktig ideal å ha med seg i eit vestleg, høgkonsumerande samfunn. På eit meir teoretisk nivå utfordrar Camphill-livet oppfatninga om kvar grensa for normalitet går. I Loch Arthur brukte me ikkje eigne ord for å skilja kven som var "normale" (pleiar, assistent osb.) og kven som ikkje var det (pasient, bebuar osb.), slike ord var rett og slett ikkje i bruk. Ved sida av at grensa for normalitet vart utfordra, førte dette til større likeverd for dei psykisk utviklingshemma enn det er mogeleg å oppnå i ein vanleg institusjon.

Heller ikkje Camphill-livet var utan bakside. Hovudårsaka til at eg aldri kunne ha levd meir enn eit år med ein slik livsstil, er den høge intensiteten i kvardagen i Camphill. Eg var fullstendig utslitt då eg reiste derifrå etter eit år, samtidig som eg tenkjer at denne tida kanskje er den rikaste eg har hatt.

Det er aldri enkelt å leva som ein lærer, og sjølv lever eg langtfrå mange av erkjenningane eg har med meg frå tida i Camphill. Uansett er det eit sjeldan privelegium å ha fått sjansen til bu i eit vestleg samfunn, kor sentrale omgrep som "arbeid", "løn", "fritid" og "normal" har eit heilt andre rammer enn det vårt samfunn legg til rette for.

Det er ingen grunn til å skjula at eg med jamne mellomrom drøymer om å gjera vendereis til mine dagar som gardsgut på kost og logi. Når eg stressar som verst her i byen, og beinflyr frå den eine forelesninga til det neste møtet, dagdrøymer eg om mine frie, sutalause dagar som fri og frank gardsgut utan andre faste utgifter enn tilsendte bok- og avispakkar frå Noreg...

Songen om oss

Det er ikkje så ofte ein får personlege brev i vår tid. I dag har eg fått eit brev av denne sjeldne sorten. Avsendar: Ingen ringare enn Sportsklubben Brann.

Livsledsagaren min fortel meg i langdryge ordelag at dei har fått nok av at eg sit på min faste plass på stadion kamp etter kamp, no får det vera jamnt nok! Til våren får eg anten finna meg ein ny hobby, eller ta til takke med ein langt dårlegare (og dyrare!) plass på andre sida av stadion. Mellom linjene les eg at her skjuler det seg noko meir, korleis har det gått til at eg er blitt uynskt i min andre heim?

Eg burde vel ha visst det. Det manglar ikkje på teikn i tida som tyder på at den gjensidige, varige kjærleiken høyrer fortida til. Samtidig har eg alltid gått her og tenkt at forholdet vårt er av det unike, tidlause slaget.

Ingen skal sei at me ikkje har tolt å leva saman i motgang. Sidan det vart alvor mellom oss i 1989, har det vore langt fleire nedturar enn oppturar, kor mange gongar har eg ikkje reist slukøyra heim etter nok eit nederlag av den pinlege sorten?

Samtidig har me vore betre enn nokon andre på å feira oppturane. Ofte har me levd i månader og år på nokre augneblinks magi, som har gitt kveldar av den sjeldne sorten. Me kjem likevel ikkje frå at det er nedturane som har rissa opp konturane i vår forteljing, åra våre saman har vore forteljinga om potensialet som aldri blir forløyst.

Eitt skal me likevel ha: Me har aldri telt nederlaga. Same kor langt nede i skiten me har vore, har me alltid trudd på framtida. Lengst nede var me nok ein vårkveld i Trondheim i 1996. I månadsvis hadde eg gledd meg, endeleg skulle me til Trondheim og gjera byen til vår. Den kvelden vart eit lite mareritt, utover kvelden stilna songen vår om at "Vi er så god at det går nesten ikkje an." Men sjølv på vår svartaste kveld, visste me innerst inne at det gode skulle sigra til slutt...

Etter alle desse åra med nederlag, har det vore noko stort i emning i år. Endeleg skulle me få godtgjort alle nedturane.

I staden kjem det altså eit personleg brev i posten. Eit brev som både i ordlyd og innhald fortel oss at klubben vår er i ferd med å bli for stor for oss vanlege, trauste Brannsupporterar. Ein kjenner for fyrste gong lukta av gull i Bergen, då er ikkje vår truskap verdt noko lenger.

Det er nok på tide å sjå seg om etter ein ny lidenskap. Det seiest at golf er den nye vinen, kanskje det kan vera noko?

Kvardagens opium

I mange samanhengar er det vanskeleg å innrømma ovanfor seg sjølv at ein ikkje er i takt med si eiga tid og sin eigen generasjon. I andre samanhengar kjennest det som eit privelegium å vera utdatert. Når det kjem til avislesing, er eg sjeleglad for å vera av den gamle skulen.

I fredagens utgåve av Information er det fokus på den noko nedslåande utviklinga som har prega oppslagstala til avisene i Europa dei siste åra. Dei aller fleste aviser opplever fallande opplag og stort fråfall av lesarar, spesielt er det mange unge lesarar som vel å lesa aviser gratis på nettet i staden for å betala for abonnement. Sidan omkring år 2002 har denne utviklinga skote fart her i Skandinavia, og både i Danmark og Noreg har mange aviser gått tilbake med opp mot 5% i opplag/år i gjennomsnitt. Dette er så dramatisk, at ein del medieforskarar har trekt fram igjen den gamle spådommen frå tidleg -90-tal om papiravisa sin død.

Det er aldri lett å spå om framtida, det gjeld ikkje minst i ein så dynamisk marknad som mediemarknaden. Uansett er det urovekkjande at dei yngre generasjonane i mindre grad tar seg tid og råd til den fordjupinga som papiravisene tilbyr. Papiravisene krev meir av lesaren enn nettavisa, den gode papiravisa fordrar både at ein er tilstade og at ein tar seg god tid. Samtidig peikar forsking på at me oppfører oss annleis når me hentar informasjon på nett, me både hoppar i teksten og mellom ulike sider når me les nettaviser.

For min eigen del er eg framleis så umoderne at eg vaknar kvar einaste kvardag med ei velkjent, behageleg sitring i kroppen. Eg veit nemleg at ute på trappa ligg det eit rykande ferskt Klassekampen og ventar på meg. Om eg er heldig, og Klassekampen har ein av sine betre dagar, blir eg både utfordra og opplyst før frukosten er ferdig. Denne vesle halvtimen er mellom mine beste stunder i løpet av heile dagen, utan den hadde eg møtt kvardagen med eit tyngre sinn.

Det skal heller ikkje gløymast at det er fest her på huset kvar einaste fredag og laurdag. Då vaknar eg med ein aldri så liten jubel i meg. Tidleg om morgonen har nemleg avisbudet vårt lagt frå seg eit vakkert halvdusin aviser frå inn- og utland. Eg burde stå opp og takka han i handa og by han på kaffi kvar einaste fredags- og laurdagsmorgon, men det er vel grenser for kva ein avisnerd kan tillata seg? I staden går eg no og funderer på ei passande gåve til jul, er det nokon som veit om avisbud drikk Laphroaig?

Ein medieforskar, som er sitert i same utgåva av Information, spår at den siste papiravisa vil bli utgitt i år 2043. Det er nesten så eg håpar at eg har takka for meg før det!