Når vaknar norsk presse?

Det er sjeldan oppløftande å sjå at fleire av dei største amerikanske kjendis- og nyhetsmagasina som Vanity Fair, Elle, Wired, Time, Newsweek, Fortune og Fast Company Magazine set dagsorden i debatten om global oppvarming. Dette har skjedd dei siste vekene, ved at alle dei nevnte magasina har hatt framsideoppslag om det som truleg er den største politiske utfordringa i vår tid.

Elle er verdas største motemagasin med eit opplag på nesten 5 millionar, medan Vanity Fair er det store glamourmagasinet i USA. Sistnevnte er eit slags ”Se og Hør” for intellektuelle, som held allmugen oppdatert om kjendisane sitt liv gjennom teksttunge artiklar. Begge desse blada har global oppvarming som hovudoppslag i maiutgåvene, i korttekst stiller begge spørsmål ved om me no står ovanfor ein miljøtrussel som kan representera eit paradigmeskifte i menneska sin historie?

Når til og med amerikanske mote- og livstilsmagasin tek til orde for ein ny dagsorden i politikken, må det vera lov til å undra seg over kvar det blir av norsk presse og norske politikarar i denne debatten? Til pressa sitt forsvar skal det seiast at både Klassekampen (29.april) og Bergens Tidende (td. 27.mai) i enkeltartiklar har sett viktig dagsorden i klimadebatten. Dessutan er radioprogramma ”Sånn er livet” og ”Verdt og vite” forvitnelege i si dekning av den globale oppvarminga.

Men ellers? Kor ofte tek dei norske region- og riksavisene klimapolitikk på alvor? Sørgeleg sjeldan. Politikarane snakkar ofte om miljø, men dei ser svært sjeldan at miljø og klima er i direkte konflikt med mange av dei andre politiske målsetjingane deira. Når skal me få høyra den fyrste stortingspolitikaren innrømma at klimapolitikken er så viktig at den må leggja premissane for resten av politikken?

I slutten av juni kjem FN sitt klimapanel til Solstrand Fjordhotell utanfor Bergen. Der skal dei offentleggjera sin nye rapport om prognosane for klimaendring fram mot år 2100. I nokre dagar rundt offentleggjeringa kjem klimapolitikk til å prega framsidene i norske aviser, alt tyder nemleg på at det ikkje er lystige tal som vert lagt fram. Kan alvoret i prognosane som vert presentert på Solstrand føra til at me får ein varig klimadagsorden i norsk presse og politikk?

Dobbeltmoralens politikk

Det kanskje mest underkjente helseproblemet verda står ovanfor, er vald, krig og militarisme. I lys av dette, er det svært trist å sjå at Noreg, som i andre samanhengar likar å framstå som den gode fredsmeklaren, er ein av verda sine største bidragsytarar til krig og valdeleg konflikt.

Det er innlysande at krig og væpna konflikt har store konsekvensar for helsa til menneske som lever i konfliktområde. Den mest omtalte konsekvensen av krig er at mange sivile og soldatar blir drept, og i det 20 .århundre regnar ein med at knappe 200 millionar menneske vart drept i krig.

Krig og førebuing til krig har dessutan andre meir indirekte og mindre innlysande helsekonsekvensar enn dei fysiske skadane som menneske blir påført. For det fyrste har krig alvorlege konsekvensar for miljøet, til dømes gjennom svært stor ressursbruk og utslepp av giftig eller radioaktivt avfall. Dessutan etterlet ein krig seg ein valdskultur i dei landa som er involvert i krigen. Studiar har vist at antall sjølvmord, familievald og kriminalitet aukar i etterkant av ein krig.

For det tredje fører krig og førebuing til krig til at mange land nedprioriterer andre viktige samfunnsområde til fordel for militæret. I nokre land i sør investerer staten mellom 10 og 20 $/innbyggjar i militæret i året, medan den offentlege helsevesenet må greia seg med mellom 1 og 2 $/innbyggjar. På denne måten undergrev derfor krig og opprusting av militæret fokuset på helse i mange av dei fattigaste landa i sør.

Kva kan gjerast for å redusera det enorme helse- og utviklinsproblemet som krig og militarisme utgjer? Det er liten tvil om at hovudutfordringa er å redusera våpeneksporten frå nord til sør. Mellom 1990 og 2001 var det 57 store væpna konfliktar i verda, og nesten alle desse foregjekk i sør. 2/3 av verda sin våpeneksport går i dag til land i sør, dette legg grunnlaget for både krig og fattigdom.

Noreg er i dag verdas største våpeneksportør målt i eksport/innbyggjar, og verda sin 11.største eksportør i faktiske tal. Den norske våpeneksporten og investeringane i internasjonal våpenindustri gjennom oljefondet, representerer framfor noko anna den norske utanrikspolitiske dobbeltmoralen. Kvifor skal Noreg, som allereie har svært store eksportinntekter frå lukrative næringar som olje og fisk, tena seg endå rikare på våpeneksport og -investeringar som fører til store menneskelege lidingar og nedprioritering av helse og andre viktige samfunnsområde i sør?

Når våren kjem

I desse vårdagane burde eg eigentleg konsentrera meg om alle eksamenane som står for døra. På fredag er det skuleeksamen i historie, og innan måndag skal eg tilsaman levera 17 sider heimeeksamen. Til no har eg lest ein del, men skrevet fint lite. Herifrå bør det bli ein annan dans.

Eg slit altså med å få jobba nok med eksamen. Ikkje berre er eg ein av dei uhelbredeleg late, eg har det også slik at vårens kome vekkjer ein spesiell lengt i meg. For nokre år sidan arbeidde eg eit års tid som gardsgut i eit økologisk jordbrukskollektiv i Nord Irland. Sjølv om dagane mine i landbruket synes svært fjerne, er det ingen tvil om at vårkjensla no i mai minner meg om mitt gamle virke. I staden for å lesa og skriva som besett på min faste abeidsplass på UB, blir eg sitjande og bla i ein av Hamsun sine gamle vandrarromanar. I dag lot eg meg forføra av desse linjene i "Under høststjærnen":

"Se nu er jeg borte fra byens larm og trængsel og aviser og mennesker, jeg er flygtet fra det altsammen fordi det igjen kaldte på mig fra landet og ensomheten hvor jeg er fra. (...) Ak jeg har gjort en slik flugt før og er atter vendt tilbake til byen. Og er atter flygtet."

"Under Høststjærnen" omhandlar ein kar som flyktar frå byens larm og tar seg arbeid som reisande gardsarbeidar. Slike soger burde eg halda meg vekke frå, dei dreg meg inn i tankar om det eksamensfrie livet med mjølking, grønsaksdyrking og forefallande gardsarbeid som ramme om dagen. Her sit eg på eit innestengt bibliotek og les livlause bøker, det irrgrøne irske kulturlandskapet og det naturnære gardsarbeidarlivet er allereie blitt meg ein fjern idè.

For det meste har eg stor glede av mitt frie, urbane universitetsliv. Her vankar ein mellom folk og idéar som ikkje er ein gardsarbeidarar forunt. Likevel er det ingen tvil om at eg i skrivande stund hadde gitt mykje for å reisa frå gard til gard i nokre veker. Me får sjå kva det blir til på måndag...

Prisen å betala

Me er midt i mai, og vêrgudane tilgodesåg oss med 15 centimeter nysnø i dag! Dette har naturleg nok sett ein støkk i både folk og fé, kven er vel budd på snø etter at lauvet har spruttet?

Det er ikkje få gongar eg har prisa Tromsø for det stabile, gode vintervêret. Det skal eg ikkje gjera i dag, eg må nemleg innrømma at akkurat i dag lengtar eg heim att til Bergen, regnet og våren...

Når fridomen er truga

Under karikatur-striden i vinter høyrte me fleire fornuftige folk hevda at islam er den største trusselen mot frie, demokratiske samfunn i den vestlege verda. Det vart hevda at den totalitære ideologien som ligg til grunn for politisk islam er eit direkte trugsmål mot det sekulære demokratiet i til dømes Norge, og at kampen mot politisk islam er vår tids viktigaste kulturkamp.

Denne oppfatninga er i beste fall tendensiøs, og i verste fall kan den vera med på å skjula kva som er dei største utfordringane for demokratiet i åra framover. Etter mitt syn står demokratiet og den personlege fridomen vår overfor to hovudutfordringar i åra framover: 1. Det nyliberale hegemoniet som legg føringar på, og som reduserer dei politiske verkemidla som nasjonalstaten, organisasjonar og enkelpersonar rår over. 2. Overvaking eller kontroll av enkeltmenneske og grupper som blir innført med grunngjeving i kampen mot terror eller andre sikkerhetsårsaker.

I denne samanheng skal eg halda meg til den andre hovudutfordringa mot demokrati og fridom i den vestlege verda, det er overvakingssamfunnet som er på frammarsj i skuggen av krigen mot terror og eit ynskje om større sikkerhet i Europa. I norsk presse har eg berre lese to artikkelseriar om dette dei siste månadane, men desse er i seg sjølv såpass oppsiktsvekkjande lesing at dei burde vera obligatorisk lesnad for alle som har eit snev av samfunnsinteresse.

Bergens Tidende sette i jula fokus på EU sine planar om oppbyggjing av det sokalla ”Galileo”-satelittnettverket, som i fyrste omgang skal overvaka alle nye motoriserte køyretøy i Europa frå 2010. Tanken er å gjennomføra til dømes fartskontroll og bompengeinnkreving gjennom satelittovervakinga. Sjølv om satelittmottakaren berre skal innførast i nye bilar frå 2010, er planen at alle motoriserte køyretøy skal vera satelittovervaka. I sum ynskjer EU å ha full kontroll med all offentleg og privat transport i Europa innan nokre få år.

For ei dryg veke sidan skreiv Klassekampen om EU sine planar om innføring av eit direktiv som legitimerer oppbevaring av informasjon om alle europeiske telefonsamtalar i to år etter at røret er lagt på. Dessutan legitimerer direktivet overvaking av nettrafikk og e-post. Føremålet med dette direktivet er at ein ynskjer å lettare å kunna oppspora terroristar og kriminelle.

Det er ingen tvil om at innføringa av ei slik systematisk overvaking av dei fleste europearar stiller store grunnleggjande spørsmål knytt til personvern og fridom i Europa, dette luktar av overvakingssamfunn og "1984". Det er likevel så godt som stilt om desse overvakingsplanane i Noreg. Kvifor er det berre partiet Venstre som er redd overvaking i dette landet? Kvar vert det av fridomselskarane i Høgre? Og sjølv om Ågot Valle har uttalt seg til dels kritisk til dette, er det betimeleg å spørja om ikkje SV har lært av overvakinga på -70-talet?

Det vil gå for vidt å i denne samanhengen gjera greia for alle implikasjonar og konsekvensar av desse EU-prosjekta, men reaksjonen til direktør i datatilsynet Georg Apenes seier det meste. - Det finnes bare en måte å eliminere all kriminalitet på - å fjerne friheten. Jeg er dypt pessimistisk og det er sløvheten som er farligst. Jeg har ingen illusjoner om hvilket samfunn vi utvikler, så lenge folk er passive.

Den vestlege illusjonen om at politisk islam er den største trusselen mot fridom og demokrati i Europa, kan fort bli vår bane i åra framover. Korleis er det mogeleg å i fullt alvor tru at islamsk Sharia-lovgivning nokonsinne skal få innpass i Europa? Er det nokon som kan gje meg ein truverdig argumentasjon for at dei sekulære juridiske og demokratiske institusjonane i Europa i framtida vil vera truga av politisk Islam?

Når skal høgrekreftene i Europa vakna i sin eigen bakhage? Både fridomen vår og demokratiet vårt er truga, men på ein heilt annan måte enn det høgrekreftene hevdar.

Barndommens heltar

Det er panisk føreksamenstid, så det er ikkje lett å få oppdatert bloggen i desse dagar. I slike dårlege blogg-tider er ein god bror gull verdt!

Dei siste åra har Nils Vermund (bror min) vore ein farande fant som frilansjournalist for ulike blad i den kulørte pressa og for enkelte meir seriøse aviser. Det er knapt nok grenser for kven den fyren skumpar borti på sine reiser, og mang ei fetert Hollywood-stjerne har blitt portrettert i ein av landets meir eller mindre tabloide publikasjonar av min reisande bror. Eg kjenner knapt nok nokon som lever eit så oppjaga og innhaldsrikt liv som han. Til gjengjeld er det meir enn fem år sidan han leste ein roman frå byrjing til slutt, denslags tidtrøyte har han rett og slett ikkje tid til.

Sjølv for ein blasert frilandsjournalist, er det likevel noko eige med barndommens heltar. Både bror min og meg var svorne Beatles-fans i gutedagane, han var nok endå større enn meg. For eit års tid sidan traff han brått og uventa Ringo Starr på ei av sine mange reiser. På denne linken kan du høyra og sjå Nils Vermund fortelja den artige soga om då han traff ”The biggest fool to ever hit the big time”.

I staden for festival

I kveld ligg eg heime og er sjuk. Samtidig skin sola frå skyfri himmel (sjå bilete), og halve Tromsø går og nynnar. Dei fleste har spruttet si fyrste pils og går småtrippande og ventar på vårens viktigaste rotbløyte. Her hos meg er stemninga ei noko anna: For det meste ligg eg i senga og lurer på kva som får folk til å stå opp i denne urettferdige verda, kor vanlege folk ikkje ein gong får gå på ein festival dei har sett fram til i lengre tid?

I dag skulle eg altså på festivalen Autdafé i mitt gamle kollektiv Konkylien. Sjølv om eg langtfrå er noko drivkraft bak denne festivalen, er det ingen løyndom at eg har sett fram til han i nokre dagar. Festival i Konkylien er det same som ein verkeleg fest, og dei som lurer på kva slikt er bør ta turen til Kirkegårdsvegen 13 i kveld.

På ein dag som denne orkar eg ikkje meir. Eg skal berre liggja i senga mi og kjenna på at eg er riktig, riktig sjuk!

Ein vakker dag!

På årets vakraste dag har det vore 1.mai feiring i Tromsø. Me i Attac Tromsø har feira med frukost med 30 deltakarar, allsong, nylaga parole (sjå bilete) og markering mot EU sitt tjenestedirektiv.

Kvart einaste år les me i avisene at 1.mai er passé fordi folk ikkje lenger engasjera seg politisk ved å gå i tog. Dessutan spør mange seg kva me skal med ein arbeidardag, når norske arbeidarar har verdas beste løns- og arbeidsvilkår?

Eg håpar eg aldri sluttar å gå i 1.mai tog. Arbeidardagen er like viktig no som før av to årsaker. For det fyrste er den er vår viktigaste markeringsdag for internasjonalt solidaritet, 1.mai er til dømes ein viktig sjanse til å synleggjera dobbeltmoralen i den norske utanrikspolitikken. Dessutan er 1. mai framleis viktig fordi heller ikkje norske lønstakarrettar er statiske, forslaget om eit nytt tjenestedirektiv i EU er eit prov på at norske tariffavtalar er under aukande press.

Big Brother er passé, 1.mai er komen for å bli. Til lukke med dagen!