Kven nedprioriterer Nord-Noreg?

Ein skulle tru at den nedlatande omtalen av samar i det offentlege rommet her i landet var eit tilbakelagt stadium. ”Landsdelsavisa Nordlys” vil det annleis, og trykte i fredagens avis følgande leiarartikkel:

Dyr på byen
Lene Hansen sier til Sámi Radio at samepolitikken må fokusere mer på bysamer enn rovdyr.

Hva er forskjellen – egentlig?

Sjølv om me etterkvart er blitt vane med at Nordlys har ein heilt spesiell hang til å forenkla og stereotypisera, er dette langt over streken, også for Nordlys. Framstillinga av samar som rovdyr, kan ikkje lesast som noko anna enn rasisme. Redaksjonsleiinga vil truleg forsvara leiarartikkelen med at den er humoristisk meint. Det held ikkje. Å skjula rasisme bak humor, er å legitimera rasisme.

Redaktør i Nordlys, Hans Kristian Amundsen, meinte for eit par månader sidan at avslaget på OL- søknaden var eit resultat av ein sør-nord-konflikt som fører til at Nord-Noreg vert nedprioritert i politiske samanhengar. For mange av oss som bur her, er det likevel ikkje politiske avgjerdsler som gjer at me føler oss annanrangs i høve til folk i sør. I staden er det fyrst og fremst som avislesarar at me vert nedprioriterte og undervurderte.

Nordlys skal vera den viktigaste avisa i Nord-Noreg. Avisa har dei siste åra hatt ein profil som er så tabloid at avisa ofte framtår som antiintellektuell. Denne tabloide profilen skil seg frå profilen til regionavisene i universitetsbyane i Sør-Noreg. Bergens Tidende, Adresseavisen og Stavanger Aftenblad satsar på langt meir seriøst og grundig nyhende-, kommentar- og kulturstoff enn det Nordlys gjer. Nordlys si satsing på det tabloide har sin pris: Medan dei tre sørnorske regionavisene auka opplaget sitt med mellom 500 og 900 eksemplar per dag i 2007, gjekk Nordlys tilbake med meir enn 400 eksemplar per dag ifølge tal frå Medienes landsforbund.

Kva er det så Nordlys har å læra av dei meir seriøse regionavisene i sør? Fyrst og fremst må Nordlys endra profilen sin, i dag er den svært tabloid i samanlikning med dei regionavisene som det er naturleg å samanlikna seg med. Framsidene i Nordlys fokuserer på person framfor sak, bileta i avisa er store og tekstane korte, overskriftene er personfokuserte og dramatiske. Slik kan ein fortsetja. Det kan også sjå ut til at den taboide satsinga får Nordlys til å styra unna spørsmål som ikkje passar den tabloide profilen: Kvifor har ikkje Nordlys meir fokus på kva for følger klimaendringane vil få for oss i Nord-Noreg? Og kvifor var det studentavisa Utropia, Morgenbladet og næringslivsorganet Mandag Morgen som trykte dei mest kritiske redaksjonelle artiklane om fusjonen av UiT og Hitø? Kva skal me i det heile med ei regionavis som ikkje belyser eller i beste fall forenklar dei viktigaste politiske problemstillingane som vedkjem landsdelen vår?

I tillegg til den generelle tabloide profilen, er Nordlys prega av ei rekkje redaksjonelle val som ikkje høyrer heime i ei regionavis. Kva i all verda har ei spalte som Kort sagt i Nordlys å gjera? Det seiest at årsaka til at Nordlys starta med Kort sagt, var for å møta konkurransen frå Bladet Tromsø sin Byrunden. Dette er ei grunnleggjande misforståing av kva Nordlys skal vera, ei regionavis skal ikkje prenta anonym skitkasting og sladder. Eit anna lokalavispreg ved Nordlys, er at avisa anmelder og set karakter på ungdomsskulerevyar. I pressa sin ”Vær varsam”-plakat heiter det: Når barn vert omtalte, er det god presseskikk å ta omsyn til kva konsekvensar medieomtalen kan få for barnet. Sjølv om Nordlys har lagt seg på ei linje kor dei nesten alltid gjev ungdomskulerevyar gode karakterar, er ikkje elevane dummare enn at dei forstår at terningkast tre på revyen må reknast som slakt. Har redaksjonsleiinga i Nordlys tenkt over kva for konsekvensar ein slik kritikk i ein regional offentlighet kan ha for eit barn? Kvifor er det Lansdelsavisa Nordlys si oppgåve å melda ungdomsskulerevyar?

Fredagens rasistiske leiarartikkel er eit illustrerande døme på at Nordlys sviktar si viktigaste oppgåve, det er å ta Nord-Noreg på alvor. Når vil redaksjonsleiinga i Nordlys innsjå at det Nord-Noreg fyrst og fremst treng, er ei seriøs kultur- og nyhendeavis?

(trykt som lesarinnlegg i Nordlys 4.desember 2008)

Ein regntung laurdag i september

Laurdagar er gode dagar. Det er den ein dagen i veka ein med godt samvit kan driva med alt anna enn studiar. Til vanleg går det i aviser, kafétur, graut og engelsk fotball her i huset om laurdagen. I dag vart laurdagen noko annleis, partiet Raudt inviterte nemleg til seminar om finanskrisa.

Hovudinnlegget på seminaret stod leiar i Raudt, Torstein Dahle, for. Dahle sitt innlegg var ei forvitneleg framstilling av korleis krisa i finansmarknadane er ein uungåeleg konsekvens av kapitalismen, og korleis denne krisa vil bli forsterka i åra framover. Kapitalismen sin grunntanke er nemleg at økonomien skal veksa i det uendelege. Resesjon eller tilbakegang i den økonomiske veksten fører kapitalismen (og i verste fall heile det demokratiske systemet) ut i krise. Dahle peika på spekulasjonsøkonomien som ei viktig årsaka til den noverande krisa. Dessutan understreka han at krisa framover bli forsterka av at den økonomiske veksten er i konflikt med jorda si økologiske berevne. Klimakrisa og oljekrisa er berre to døme på at veksten i økonomien er i ferd med å utarma ressursgrunnlaget på jorda.

Korleis skal me då løysa kapitalismen si ibuande motsetjing, finnes det nokon måte å forena kapitalisme med økologisk og økonomisk berekraft? Dahle og Raudt sitt svar på dette er umtvisteleg nei, det finnes ingen framtid for ein kapitalisme som ekspansiv i sin natur. I den realpolitiske situasjonen som finanskrisa har ført oss inn i, er Raudt sitt krav at den raud-grøne regjeringa i langt større grad må satsa på å auka dei offentlege utgiftene. Raudt tek i korttekst til orde for større bruk av oljepengane, Dahle sa at den raudgrøne regjeringa umiddelbart kan (og bør!) løyva 10 milliardar til kommunane utan at dette fører til inflasjon.

Raudt si meir langsiktige og ideologiske løysing på finanskrisa er at kapitalismen må avskaffast. Den kan ikkje overleva fordi den er ekspansiv. Som ein nødvendig konsekvens av dette vil kapitalismen brutalisera arbeidslivet, gjera økonomien spekulativ og øydeleggja ressursgrunnlaget på jorda. Dahle gjekk ikkje nærare inn på kva for system som skal erstatta det kapitalistiske.

Det ikkje vanskeleg å vera einig med Dahle og Raudt i at kapitalismen er inne i ei krise, og at den har ført verda ut i ei ressurskrise som me berre har sett byrjinga av. Det er likevel grunn til å peika på at partiet ikkje er løysingsorienterte nok på vegne av kapitalismen. Sjølv ser eg ikkje noko alternativ til ei kapitalistisk organisering av økonomien. Den planøkonomien Raudt målber, har ikkje fungert i praksis, og vil heller aldri få nokon støtte i demokratiske valg. Derfor meiner eg at både Raudt og me andre på venstresida må ta til orde for ei radikalt sterkare regulering av kapitalismen, fordi det er den einaste løysinga me kan få demokratisk oppslutnad om.

Dette er nokre punkt som dessverre ikkje vart nemnt i Dahle sin presentasjon:

- Skattelegging av aksjehandel. Ein prosent skatt på alle aksjehandlar vil få ein umiddelbar slutt på Short-salg og kortsiktig spekulativ aksjehandel som har ført finansmarknadane ut i krise.

- Nedbygging av skatteparadisa. Skatteparadisa er kapitalistisk økonomi på sitt mest kyniske og destruktive. Stenging av skatteparadisa vil gjera økonomien meir transparent, og derfor langt lettare å ha demokratisk kontroll over. Stenginga vil også gje statane høgare skatteintekter, som dei kan bruka på investeringar i berekraftig infrastruktur og forsking på fornybar energi.

- Meir progressiv skattelegging av inntekt, energiforbruk, reiser osb. Det private forbruket kan ikkje fortsetja å veksa i lys av dei utfordringane me står overfor.

- Skattelegging av petroleumsutvinning. Om me skal unngå klimaendringar ute av kontroll, må me på ein radikal måte overføra økonomiske midlar frå karbonavhengig energiforbruk, til forsking på energiforbruk basert på fornybare kjelder. Noreg er i ein historisk posisjon til å til dømes investera 10% av oljeinntektene i forsking på fornybare energikjelder.

Dette er nokre få, og langt frå ei utfyllande liste over kva for reguleringar av kapitlismen me treng. Det mange kan vera einige om, er at kapitalismen i sin noverande form verkar destruktivt og nedbrytande på sivilisjonen vår. Dessverre er det alt for få økonomar, vanlege folk og synsarar viljuge til å ta innover seg at me lever i ei krisetid, kor me må mobilisera for ei ny organisering av samfunnet.

For oss som bur i Tromsø, er det eit lyspunkt at den alternative økonomen Rune Skarstein kjem hit til byen på torsdag for å halda foredrag om den globale finanskrisa, og kva for reguleringsmuligheter me har (sjå under). Me får tru han har fleire realisitiske løysingsforslag å by på enn det Torstein Dahle hadde denne regntunge laurdagen i september.

Kvifor er det finanskrise?

Torsdag 2.oktober klokka 20 på Kulturhuset arrangerer Attac Tromsø eit seminar om krisa i finansmarknadane. Her blir det trangt om plassen:

Bankar går konkurs og børsane rasar. Det vert samanlikna med krakket i 1929, som opna for "New Deal" i USA, og for fascisme og krig i Europa. Kor alvorleg er finanskrisa no? Kva er røtene til denne krisa, og kva utløyste den?

Fleire og fleire har tatt til orde for ei sterkare regulering av finansmarknadane. Korleis kan verdssamfunnet få større demokratisk kontroll over finansmarknadane?

Innleiiar: Rune Skarstein, fyrsteamanuensis i økonomi ved NTNU

Eit halvt liv?

Dei siste åra har eg levd to atskilte liv. I det eine livet, som er studentlivet i Tromsø, lever eg det urbane studentlivet med studiar, pub-te-pub-turar, trening i helsestudio og politisk organisasjonsarbeid som ramme rundt kvardagane. Eg har knappast hatt ein veke løna arbeid i Tromsø, og eg har berre vore på skitur eller fjelltur nokre svært få gongar.

På vestlandet, kor eg bur tre-fire månader i året, lever eg eit heilt anna liv. Der ferdast eg i fjellet fleire gonger for veka, både på Tysnes og i Bergen. Arbeidsdagane mine er dessutan mange, det høyrer til untaket at eg får nyta ein frihelg heilt utan lønsarbeid. Ofte har eg dessutan tenkt at eg er noko av ein anti-intellektuell på vestlandet. Eg opnar sjeldan eller aldri ei bok, av og til blir til og med mitt gamle halvdusin aviser liggjande urørt.

Eg har trivdes godt med denne vekslinga mellom to røyndommar i fem-seks år, og eg er avhengig av element frå begge desse røyndomane om eg skal trivast. Samtidig har eg dei siste månadane tenkt at tida mi som reisande mellom desse røyndommane (og landsdelane) går mot slutten. Det blir for slitande å jobba ræva av seg kvar bidige sumar, berre for å kunne nyta frie, langsame dagar på universitetsbibiloteket i Tromsø vinter etter vinter. Dessutan blir mitt urbane studentliv i Tromsø for einsidig, når ein tenkjer på kva byen har å by på av både friluftsliv og arbeid. Tanken er derfor at eg skal prøva å bli ferdig med mitt halve liv i Tromsø no i haust: Snart skal eg både ta meg løna arbeid her i byen, og bli ein nokolunde flittig brukar av friluftslivet her i byen.

I dag starta i hvert fall mitt nye kvardagsliv i Tromsø. For fyrste gong sidan eg flytta hit for nesten seks år sidan var eg nemleg på tur til Tromsdalstinden (sjå bilete) i dag. Sjølv etter ein såpass langdryg fjelltur som denne, har eg på turen innsett at fjellheimen her i byen ikkje står langt tilbake for den i Sunnhordland. Det neste steget blir å finna seg eit arbeid som er like meiningsfullt som jobben min i Bergen. Det kan nok bli verre.

Politisk ferie

Etter ein lang arbeidssumar på vestlandet, har eg den siste veka vore på Attac sitt europeiske sumaruniversitet i Saarbrücken i Tyskland. Sumaruniversitetet er ei tankesmie og ein mobiliseringsrena for oss som ynskjer eit demokratisk og solidarisk Europa.

Sjølv var eg medansvarleg for ei seminarrekke om skatteflukt og den demokratiske utfordringa skatteparadisa representerer. Målsetjinga vår var å utforma poltiske krav for den europeiske Attac-rørsla fram mot valet til Europaparlamentet i 2009. Me i Attac Tromsø presenterte vår kampanje for å få Tromsø kommune til å bli den fyrste norske kommunen som ber selskap som inngår kontrakt med kommunen om å dokumentera kva for eigarstruktur dei har. Denne kampanjen vart svært vél motteken på sumaruniversitet, og truleg vil Attac-lag i både Sverige og Frankrike krevja det same som oss i sine kommunar.

Med omlag 800 deltakarar frå heile Europa og omkring 200 ulike arrangement å delta på, får ein berre med seg ein liten flik av den overveldande møteplassen som sumaruniversitetet er. Sjølv lot eg meg inspirera av den sterke miljø- og klimaorienteringa som ser ut til å vera på veg inn i Attac-rørsla. Dersom me skal løysa klimautfordringa, er me heilt avhengige av eit sosialt rettferdig utsleppsregime globalt. Den frie marknaden kjem til kort i møte med klimautfordringa, me får tru at Attac kan bli ein viktig premissleverandør i debatten om kva som er alternativet.

Det er heller ingen løyndom at eg fekk ein smak av mitt gamle studentliv i Berlin, då det var fri tilgang på både tysk språk, tyske aviser og tysk kveiteøl ei heil veke til endes i Saarbrücken.

Betre ferie kan vel ingen få?

Storeulvsyndromet

Thomas Hylland Eriksen vil i si siste bok svara på dei store spørsmåla på vegne av den norske middelklassen, og gjer dette gjennom ein allegori til Storeulv-forteljinga i Donald Duck. Storeulv brukar all tida si på sitt store prosjekt, det er å fanga og eta dei tre små grisane. Stort sett mislukkast han, men ein gong greier han å fanga dei tre små grisane, og skal til å leggja dei i gryta då ein av grisane spør: ”Kva skal du gjera i morgon, når du har ete oss, Storeulv?”. Storeulv skjønar raskt poenget, og slepp laus dei tre små grisane.

Dette er allegorien til oss som tilhøyrer den norske middelklassen i 2008. Me lever i eit samfunn som til forveksling liknar eit paradis: Levealderen er høgare enn nokon gong, velferden og forbruket er på eit historisk høgt nivå, og me er frie til å gjera kva me vil. Samtidig hevdar Hylland Eriksen at me ikkje er lukkelege, på mange måtar kan det sjå ut til at nordmenn var lukkelegare for femti år sidan. Kvifor mislukkast me i jakta på lukka i overflodssamfunnet?

Sjølv om Hylland Eriksen er ein kunnskapsrik og engasjerande formidlar i si jakt på lukka i overflodssamfunnet, er svara han kjem med utilstrekkelege. Den karakteristiske skrivestilen til Hylland Eriksen, med eit vell av referansar og innfall, gjer at bodskapet til Hylland Eriksen i denne samanhengen blir fragmentert og utydeleg. Han tek til orde for ein masse banalitetar i jakta på lukka (”ikke klø deg når det ikke klør”), og greier ofte ikkje å koma med gode svar når spørsmåla overskrid det banale. Dessutan avviser Hylland Eriksen til stadighet sine eigne innsikter i boka. Sjølv om det er eit akademisk idéal å vera drøftande i stilen, treng me som lesarar fleire haldepunkt i ei bok som tek mål av seg å svara på ei eksistensiell krise.

Hylland Eriksen sine innfallsvinklar til Storeulv-syndromet er mange, men han manglar det som må vera ein av dei mest nærliggjande. Miljø- og livsstilrørsla ”Fremtiden i Våre hender” (FIVH) oppstod nemleg som ein reaksjon på spørsmålet om kva me skal leva for i overflodssamfunnet. FIVH var i så sterk medvind, at New York Times spurte i ein større artikkel på slutten av -70-talet om Noreg ville bli det fyrste vestlege landet som avsto frå vidare velferdsvekst, i solidaritet med verdas fattige og fordi FIVH meinte at me var i ferd med å bli rikare enn me hadde godt av. Erik Dammann, som grunnla FIVH, drøftar i sin sjølvbiografi ”Kontraster” kvifor han og heile rørsla har mislukkast i sitt prosjekt. Det er ei bok Thomas Hylland Eriksen burde lesa.

(Bokmelding i Utropia, studentavisa i Tromsø)

Vegen ut av klimauføret

Olav Kobbeltveit i Bergens Tidende er ein av dei kommentatorane i norsk presse eg les med størst interesse. I dag har Kobbbeltveit skrevet ein tankevekkande kommentar om klimakonferansen i Bergen som var i helga, kor han konkluderer med at klimapolitikk fyrst og framst handlar om snakk og lite om handling. Det er lett å vera einig med Kobbeltveit i dette. Eg synes likevel at Kobbletveit er for negativ med omsyn til å finna ei løysing på klimautfordringa i denne kommentaren. Kobbeltveit skriv: "Ingen kan i dag - med autoritet - peika ut ein trygg og tydeleg veg ut or det uføret vi har brakt oss sjølv inn i."

Sjølv om det er vanskelg å peika ut ein trygg og tydeleg veg av klimauføret, er det ikkje rett at slike autorative løysingsforslag ikkje finnes. Til dømes burde alle samfunnegasjerte menneske kjenna til George Monbiot sine forslag til løysingar i boka "Heat - How to stop the planet burning". Monbiot har såvel kunnskap som autoritet i sine løysingsforlag på klimautfordringa. Dessverre vert likevel ikkje Monbiot sine forslag diskutert på klimakonferansar eller mellom politikarar, til det er dei for sterkt i konflikt med rike land sine økonomiske interesser. Boka hans er faktisk ikkje ein gong omsatt til norsk.

George Monbiot er optimist og realist samtidig. Han hevdar at det går an å redusere CO2-utsleppa så mykje som naudsynt, nemleg til 10 prosent av 2005-nivå for vestlege industrilanland innan år 2030. Utrekninga som gjev dette talet, ser slik ut: I 2030 må me ha redusert det globale klimagassutsleppet til 40 prosent av dagens nivå. Det dåverande utsleppet må delast likt mellom 8,2 milliardar menneske. Det gjev 1,2 tonn CO2 per person per år, eller omlag ti prosent av utsleppet i dei vestlege landa i dag.

Monbiot vil gje kvar einaste verdsborgar ei omsetjbar kvote av CO2 som han eller ho kan selga eller kjøpa etter behov. Dette vil kunne løysa klimautfordringa, fordi me held utsleppa nede, og fordi utsleppsfri fornybar energi vil bli mykje meir verdt. Dessutan vil det også bidra til å løysa det globale fattigdomsproblemet, fordi dei fattige kan selja heile eller delar av si klimakvote til dei rike.

Sjølv om ingen veg er trygg eller konfliktfri i denne samanhengen, er Monbiot uansett ein av dei få som har satt seg fore å løysa klimautfordringa. Forslaget hans er noko så sjeldan som eit autorativt svar på klimautfordringa. Det hadde vore fint om også Kobbeltveit ville lesa Monbiot før han fullstendig tek motet frå folk!

Svar på eit eksistensielt spørsmål?

Her om dagen fekk eg ein e-post frå ein kar eg kjenner frå gamalt av. Han er uroa over framtida til vår skakkøyrte klode, og skriv:

«Det eg lurar på er: Kva er det mest overhengande trugsmålet menneskeheita møter dei komande 50 åra når det gjeld miljø? Er det den enorme befolkningseksplosjonen? Er det global oppvarming? Eller er det oljekrise? Eller er det noko anna, som eg er avskore frå å vita noko særleg om? Det er som du veit svært mykje snakk om global oppvarming, men eg har ei nagande kjensle av at desse andre vert snakka for lite om i samanlikning. Er det ei riktig antaking?

Det mest deprimerande svaret vil vel vera at desse tre problema vil virka saman til eit altomfattande problem som vil føra til systemsvikt og katastrofe. Dei mest pessimistiske blant oss hevdar vel det. Kva er di meining? Viss dette er tilfelle vil eg gjerne vita om det. Då må eg førebu meg på å læra å driva ein gard ut frå før-industrielle landbruksprinsipp som samtidig må vera sjølvforsynt.»

Her er det mange spørsmål som kvar for seg krev lange og grundige svar. Om eg likevel skal våga meg utpå med eit svar i høveleg blogginnlegg-lengde, må det bli noko slikt som dette:

«Takk for e-post med mange viktige spørsmål. Eg deler di uro over vår klode si framtid, men kan nok ikkje koma med eintydige eller fullgode svar på dine spørsmål. Eg skal likevel gjera eit forsøk på eit svar.

Det er nærliggjande å peika på at det er den globale oppvarminga som er den største miljøtrusselen me har. Sjølv om det er mykje usikkerthet knytt til kor store konsekvensar dei menneskeskapte klimautsleppa har for klimaet på jorda, er det liten tvil om at vårt noverande levevis vil setja svært mange menneskeliv i fare i framtida.

Den globale oppvarminga er som du nevner ledsaga av ei rekkje andre miljørelaterte kriser som befolkningsvekst, landbrukskrise, vatnkrise og mange andre. Felles for alle desse, er at dei er oppstått som resultat av det me må kalla ei sivilisasjonskrise. Til grunn for vårt økonomiske system, ja til grunn for heile vårt moderne liv, ligg det nemleg ei oppfatning av at økonomisk vekst, større produksjon og høgare forbruk er dei måla som overskuggar alle andre mål. Ifølge denne ekspansive veksttanken er det ingen grenser for kor mykje me kan forbruka av naturressursane, det er økonomien og ikkje økologien som set grensene for utviklinga. Denne veksttanken er derfor den direkte årsaka til den globale oppvarminga og dei andre miljøproblema me står ovanfor. Våre grenselause planar om fleire og lengre reiser, større hus, nye bilar og mykje anna har ført oss inn i ei økologisk krise som korkje økonomien eller teknologien er i stand til å løysa. Dessverre tar heller ikkje politikarane inn over seg alvoret i denne sivilisasjonskrisa.

Kva krevst det så for at me skal løysa den eksistensielle krisa som me står oppe i? Eg har lite tru på din idé om å driva ein gard etter førindustrielle prinsipp. Sjølv om intensjonen er god, vil det både frå eit økologisk og eit eksistensiellt utganspunkt vera eit dårleg svar på krisa vår. Reint økologisk var det før-industrielle landbruket så inneffektivt og så arbeidsintensivt, at det vil vera sløsing med dyrkbar jord å driva etter dei prinsippa.

Eksistensielt er me nødt til å forhalda oss til at brorparten av verdas befolkning bur i byar og tettstader. Det er derfor i byane at utfordringa er størst for å finna nye, berekraftige måtar å leva i kvardagen på. Når dette er sagt, er det i lys av dei globale miljøutfordringane stort behov for å vidareutvikla det økologiske landbruket. Om du verkeleg ynskjer ei framtid på bygda, er ei satsing på det økologiske landbruket absolutt noko å vurdera.

Om me skal ha noko håp, treng me langt fleire aktivistar som er viljuge til å bruka litt av tida si på å overtyda politikarane om at den einsidige vekstpolitikken ikkje kan fortsetja. Vanlige folk, som deg og meg, må organisera oss kollektivt for å pressa politikarane til å gjennomføra klima- og miljøtiltak som vil kosta litt for oss som enkeltpersonar, og som vil kosta ganske mykje for samfunnet som heilskap. Det er etter mitt syn løysinga, både på den økologiske og på den eksistensielle krisa.

Dette var uansett eit kort og utilstrekkeleg svar. For å få ei betre innsikt i kvifor me er havna i denne krisa, og i kva som vil krevjast for å løysa den, vil eg tilrå to lesverdige bøker:
Arne Vinje: Menneske, natur og kultur (Landbruksforlaget 1996)
George Monbiot: Heat – How to stop the Planet Burning (engelsk 2006)»

Ein studie i dobbeltmoralens politikk

Boka «Klima for ny oljepolitikk» opnar med å spørja om det er mogeleg for Noreg å vera verdsmeister i oljeproduksjon, europameister i klimatiltak og føregangsland på rettferdig utviklingspolitikk på same tid? Gjennom seks artiklar frå norske bidragsytarar, og tre artiklar frå bidragsytarar frå land i sør, får me problematisert Noreg sine ofte motstridande interesser i klima-, utviklings- og oljepolitikken.

Denne boka viser mellom anna at Noreg sine ambisiøse retorikk på klimaområdet er uforeneleg med dagens offensive norske petroleumspolitikk. Det er petroleumspolitikken som legg premissane for klimapolitikken, og tildels også for utviklingspolitikken. Boka problematiserer dessutan korleis petroleumspolitikken i stadig større grad blir bestemt av næringsaktørar, samanslåinga av Statoil/hydro er berre eit døme på ei sak kor politikarane berre blir marionettar for petroleumssektoren sine næringsinteresser.

No kjem vel ikkje denne konklusjonen som ei overrasking på nokon, snarare er den vel ein naturleg følge av at eit land er så avhengig av ei næring som Noreg er av olje- og gassressursane. Det som likevel skil denne boka frå det som ofte pregar ordskiftet om klima og petruleumspolitikk, er at boka er løysingsorientert. I eit utviklingspolitisk lys tek Carlos Larrea til orde for at vestlege land bør økonomisk kompensera land i sør som har olje- og gassressursar til å la ressursane forbli under jorda. Larrea viser korleis tidlegare og framtidig oljeutvinning i Ecuador har vore og vil bli ein trussel mot både lokalt miljø, nasjonal fordelingspolitikk og dei globale klimendringane.

Like konkrete er høvevis Joakim Hammerlin og duoen Einar Braaten/Marte Nilsen i sine forslag til ein ny forvaltningspolitikk for oljefondet. Oljefondet er i dag forvalta som eit internasjonalt spekulasjonsfond i vestleg økonomi, og det bidreg slik sett både til større skildnad mellom land i nord og sør, og til større press på verdas naturressursar gjennom høgare økonomisk vekst. Hammerlin viser på forvitneleg vis kvifor det einaste fornuftige er å retta forvaltninga av oljfondet mot investeringar i forsking på og utvikling av fornybar energi. Braathen/Nilsen tek til orde for ei tredelt forvaltning av framtidige innskot i oljefondet, gjennom satsing på fornybar energi, eit investeringsfond til utvikling i sør og eit fond til utbygging av høghastighetstog og bærekraftig infrastruktur i Noreg.

Attac har med denne boka bidratt med ein god analyse av den dobbeltmoralske norske olje- og klimapolitikken. Me får tru det kan inspirera fleire til å ta til orde for ei forvaltning av oljeressursane som tar klimatrusselen på alvor. Så får tida visa om det er moralen eller dobbeltmoralen som får prega norsk utviklings-, miljø- og petroleumspolitikk i tiåra framover.

(Bokmelding i "Utveier" - medlemsblad for Attac Noreg)
(Bestill boka her eller kjøp den for 50 kroner på Akademisk Kvarter i Tromsø)

Verdien av ein motkultur

Dei siste dagane har eg lese den svært fascinerande soga om korleis slaveriet vart avskaffa i kolonimakta Storbritannia, gjennom Adam Hobschild si grundige framstilling i boka «Begrav lenkene».

Det fascinerande ved denne forteljinga er den påverknadskrafta eit dusin slaverimotstandarar som møttes i London i 1785 for å starta ein foreining mot slaveri, fekk i eit land som var så økonomisk avhengig av slaveriet. I løpet av to år greidde desse tolv aktivistane å snu den britiske opinionen frå å vera likegyldige til slavehandel, til at store delar av befolkninga deltok i ei folkerørsle mot slavehandel! Heile slaveriet som institusjon tok det noko lengre å reisa motstand mot og til å avskaffa, men i løpet av nokre tiår greidde dei denne oppgåva også.

Slaverimotstandarane lukkast fordi dei greidde å knyta forbindelsar mellom det nære og det fjerne, fordi dei greidde å gjera slavane sine lidingar til eit spørsmål om menneskeverd som nasjonen Storbitannia var ansvarleg for. Slavemotstandsrørsla var både den fyrste menneskerettsorganisasjonen og den fyrste sosiale rørsla, dei utvikla mellom anna mange av dei reiskapa som dagens politiske og sosiale organisajonar brukar for å påverka opinionen og politikarane. For dei av oss som er engasjerte i slike organisasjonar i dag, er boka «Begrav lenkene» av uvurderleg verdi.

Når tolv menn utan stemmerett på eiga hand kunne mobilisera ein nasjon til å avskaffa ein institusjon som var så sentral for økonomien som slaveriet, er det nærliggjande for ein samtidig lesar å spørja kva me kan få til i dag? Dei to mest nærliggjande analogiane til avskaffinga av slaveriet i vår samtid, må vera dei globale fattigdoms- og klimautfordringane.

Det er sjølvsagt ein stor forskjell mellom slaveritilhengjarane på 17- og 1800-talet og vår tids tilhengjarar av det politiske hegemoniet. På 17- og 1800-talet forsvarte slaveritilhengjarane slavehandelen og slaveriet med reine ord, i dag vil ingen kalla seg motstandarar av miljøvern eller av utvikling i fattige land. Vår tid er i staden prega av ein dobbeltmoralens retorikk og politikk som 17- og 1800-talets Storbritannia i stor grad var skånt for. Til dømes går ikkje dagens norske politikarar av vegen for å kalla seg miljøvernarar, trass i at dei fører ein politikk som fører til at Noreg aukar CO2-utsleppa år etter år. Det manglar heller ikkje på norske politikarar som er opptatt av internasjonal solidaritet, men som likevel forsvarar norsk våpeneksport og norske imperialistiske posisjonar i WTO-forhandlingane.

Sjølv om utfordringane er annleis, er det ingen tvil om at nokre få aktivistar kan ha stor påverknadskraft også i dagens dobbeltmoralske politiske klima. Framveksten av den vekstkritiske organisasjonen «Fremtiden i Våre Hender» i Noreg på -70-talet, og framveksten av den globale sosiale rørsla for demokratisering av finansmarknaden no på 2000-talet, er berre to døme på dette. Begge desse døma viser uansett at omstillinga frå engesjement til gjennomføring av praktisk politikk, er like krevjande i dag som for 200 år sidan.

I desse motgangstider får me henta inspirasjon i Margaret Mead sine ord som er sitert i innleiinga til «Begrav lenkene» : «Ein skal aldri tvila på at ei lita gruppe omtenksame og engasjerte borgarar kan endra verda. Faktisk er dette det einaste som nokonsinne har endra den.»

Eksamenseksil i Lofoten

På sundag satte eg meg på Hurtigruta til Stamsund igjen. Denne gongen har eg heimeeksamen i eit masteremne i sosialantropologi, som eg tek for skrivegleda si skuld og for å kobla av frå det umotiverande studiet i pedadogikk som eg driv med til dagleg.

I Stamsund har eg som før mitt perfekte eksil for ro og fordjuping, her er korkje internet, bøker, fotballkampar eller allverdas andre freistingar som uroar meg i arbeidet med heimeeksamen. I staden har eg fått eit stille einmansrom med eit skrivebord, ei seng og ein vannkokar til fri bruk. Om eg ikkje finn lese- og skrivero her, finn eg det aldri.

Temaet eg har skrevet om dei siste dagane, må seiast å vera svært så passande til mitt eksamenseksil på Hutigruta og på herberget her i Stamsund. Oppgåva eg har skrive eit svar på, er nemleg denne: «Ein kan sjå på reise som ein metafor for moderne identitetstematikkar. Drøft denne påstanden med referansar til pensumliteraturen.» I grunnen er me vel mange som kan sjå på reise som ein innfallsport til vår eigen identitet, mellom anna forbi den konkrete reisa i form av feriar og flytting mellom stader og land pregar våre eigne liv. Dessutan er det noko i den uroa og den rotløysa som pregar folk sin levemåte og sin kultur, som støttar teorien om at reise er ein god allegori for moderne identitetstematikkar. Det grenselause i våre planar og draumar om fleire og lengre feriar, større hus og bilar, høgare løn, betre jobbar, andre og betre kjærestar og mangt anna, er også eit av dei perspektiva som underbyggjer tesen om at me er kontinuerleg reisande.

Eg må likevel innrømma at pensumet eg har lese til eksamen har skuffa meg i monaleg grad. Antropologane er høgstemte i si framstilling av kor viktig den kulturelle globaliseringa har vore for folk i nord og sør. Det dei i liten grad tek høgde for, og som er svært sentralt, er at sosiale og økonomiske ulikskapar er svært sentrale når me skal diskutera globaliseringa. Rett nok har globaliseringa ført til at me i ein global samanheng deler fleire av dei same referansane og dei same draumane om kva som er attråverdig, enn me gjorde før. Felles referanserammer endrar dog ikkje handlingsrammene, det er framleis dei ressursterke som kan utnytta dei nye og meir einsretta referanserammene som globaliseringa skapar. Dei fattige har små eller ingen mulighetar til å utnytta desse nye referansane eller til å verkeleggjera dei nye draumane, anten dei bur i London eller i Kuala Lumpur.

Om ikkje anna, kan eg i hvert fall gle meg over at det er sosiologien og ikkje antropologien som er mitt fag. Den overbetoninga av det kulturelle som antropologane målber i den antologien eg har som viktigaste referanse, er etter mitt syn like mykje eit stengsel enn eit reiskap til å forstå dei endringane som globaliseringa har ført med seg i ulike kulturar i sør og nord.

I går leverte eg min heimeeksamen etter tre intense skrivedagar. Etter ei kjærkomen rotbløyte i går kveld, har eg i dag nytt ein stillfaren dag med lesing, fotografering og bloggskriving. No ber det snart nordover att med Hurtigruta til Finnmark, så får tida visa om eg nokon gong får ei kjensle av å vera bufast mellom mine endeleause reiser...

(Foto: www.vandrerhjem.no Stamsund vandrerhjem)

Kvinnedag som trengs

I går feira me som alltid den internasjonale kvinnedagen i Tromsø med kvinnemesse i Domkyrkja og tog gjennom Storgata. Sidan dagen i år fall på ein laurdag, og sola glimta til og skein frå skyfri himmel, var me litt færre i kyrkja og i toget enn me pleier.

Like sikkert som at det er kvinnedag, like sikkert er det at eg får spørsmål frå ein eller annan fjern eller nær kjenning om kva som er vitsen med denne markeringa: Kva skal me med kvinnedag i eit land som er likestilt i alle spørsmål knytt til kjønn?

Det sluttar aldri å undra meg at så mange kan tru på ei slik framstilling som er så innlysande feil. Eg skal i denne omgang la eit av dei aller viktigaste perspektiva knytt til kjønnsspørsmål liggja, det er menn sin valdsbruk mot kvinner. Det manglar nemleg ikkje på andre område i det norske samfunnet kor kjønn er ein viktigare variabel enn den burde vera. Ein rask kikk på Statistisk sentralbyrå sine heimesider viser oss desse tala:

- Nesten 80% av dei undersysselsatte (deltidarbeidande som ynskjer meir arbeid) er kvinner.
- Kvinner tener 84,7% av menn/månad gjennom løna arbeid.
- 19% av toppleiarane i det offentlege og næringslivet er kvinner.

Av dei ulikskapane som ikkje er målbare, har eg spesielt i to offentlege saker merka meg kjønnsperspektivet det siste dryge året: Ville Gerd Liv Valla ha blitt mobba av heile offentligheten på den unisone måten ho vart, dersom me til dømes tenkjer oss at Lars Sponheim eller Bjarne Håkon Hanssen satt i hennar posisjon? Ville Manuela Ramin Osmundsen ha blitt avsatt som statsråd dersom ho var mann? Etter mitt syn er det mest sannsynlege svaret på desse spørsmåla nei, det er ulike reglar som gjeld for kvinner og menn i toppstillingar.

I lys av dette, kan vel ingen tvila på at kvinnedagen trengs, såvel i eit internasjonalt som i eit nasjonalt perspektiv.

Me som elskar papiravisa

Dei siste dagane har det vore problem med postgangen til Nord-Noreg, på grunn av uvêret som har prega landsdelen. Desse problema har blant mykje anna ført til at me som abonnerer på Klassekampen her i byen, har fått kjenna på kva ei eksistensiell krise er. Postproblema har nemleg ført til at Klassekampen ikkje er komen til byen på tre dagar!

I desse tre dagane har eg nok ein gong vendt attende til spørsmålet: Korleis greier alle dei som ikkje abonnerer på ei kvalitetsavis å leva i kvardagen? Når ein les ei god avis, er ein så heldig at ein får fokusera på noko anna og større enn dei problema som pregar den jamne arbeidsdagen. Sjølvsagt kan god litteratur og sakprosa bidra til det same, men kor mange har tid og overskot til denslags?

Midt i den ørkenvandringa som desse tre avislause dagane har vore, vart opplagstala for norske aviser i 2007 offentleggjort av Medienes Landsforbund. Medan dei siste åra har vist ein solid tilbakegang for dei fleste aviser, er det mykje inspirasjon å henta i årets tal. Tendensen er klar: Dei seriøse region- og riksavisene, som satsar på kommentarstoff og grundig nyhetsstoff, er i framgang. Dei tabloide riks- og regionavisene, som satsar på vald, livsstil og kjendisstoff, er i motgang. Her er tala for dei avisene eg les fast eller i helgane:

Aftenposten morgonutgåve 250 179 (1676)
Bergens Tidende 87 668 (+592)
Dagens Næringsliv 81391 (+4807)
Dag og Tid 7228 (+22)
Klassekampen 11 386 (+1277)
Morgenbladet 18 735 (+3015)
Nordlys 27647 (-443)

Mellom dei avisene eg sjeldan les, gjekk både VG og Dagbladet tilbake, sjølv om tilbakegangen for begge var mindre i år enn i fjor.

Det nye mediebiletet som har oppstått etter framveksten av internet, stiller heilt nye utfordringar for papiravisa. Som tala frå Medienes landsforbund viser, ynskjer dagens lesarar aviser som satsar på grundig og seriøst nyhets-, kultur- og kommentarstoff. I slike tider sluttar det aldri å forundra meg at avisleiinga i til dømes Nordlys fortset si satsing på tabloid og lettbeint journalistikk. Den antiintellektuelle profilen i det aller meste redaksjonelle stoffet i Nordlys, er ei sikker oppskrift på krise for papiravisa, fordi denne journalistikken alltid vil tapa mot nettaviser. Når vaknar redaksjonsleiinga i Nordlys til denne innlysande slutninga?

Det seiest ofte at papiravisa kjem til å døy ut om nokre år. Mange meiner nettet vil bli dødsstøtet for avisa, kven vil lesa aviser når det same stoffet finnes gratis på verdsveven? Dette er etter mitt syn ein tese med store manglar. Bruk av internet skapar for mange av oss rastløye, både i form av at me hoppar i teksten og fordi me stadig klikkar vidare til nye saker. Me som søkjer fordjuping, utfordring og opplysing i papiravisa, skiftar nok ikkje til nettet med det fyrste.

Når kvardagen blir svart

Romanen «Kommoden» startar med at Jolver Nilsen står heime og lagar suppe til feiringa av sin eigen femtiårsdag. Då kona midt i matlaginga kjem heim med ein stygg kommode som ho vil gje han i gebursdagsgåve, seier han til henne at mykje har forandra seg i livet deira og at ho har blitt ekkel. Denne opninga innleiiar ei forteljing om ein femtiåring si seksuelle og eksistensielle krise. Jolver Nilsen ser på seg sjølv som ein aldrande og ynkeleg mann utan noko prosjekt eller nokon retning etter at ungane er blitt vaksne og flytta heimanfrå, det er det uforløyste som på fleire plan pregar femtiåringen sitt liv.

Det er kanskje mest nærliggjande å lesa «Kommoden» som ein refleksjon over menn og deira utilstrekkelege seksualitet. Romanen opnar likevel for langt vidare perspektiv, Jolver Nilsen si eksistensielle krise strekker seg nemleg mykje lenger enn seksualiteten. Utan å bli moraliserande, problematiserer Belsvik i denne romanen avstanden mellom ideala og røyndommen innanfor rammene av kjernefamilien: Kva skal ein gift 50-åring leva for, når leiligheten er nedbetalt, ungane har flytta ut og sex-lysten har avtatt?

«Kommoden» skil seg frå Rune Belsvik sine tidlegare bøker. Dei varme, humoristiske dialogane frå tidlegare Rune Belsvik-bøker er utelatt i denne boka. Det einsidige alvorstunge preget gjer boka noko tunglesen, og ein vert som lesar frista til å leggja den frå seg før den er ferdiglesen. Samtidig kan ein lesa det sterke alvoret i denne boka som ein styrke, det gjer at ein kjem tett innpå den fortvilinga som pregar Jolver Nilsen sitt liv.

Kvifor skal studentar lesa ein roman som handlar om noko så fjernt som femtiåringar sine samlivsproblem og eksistensielle kriser? Kanskje aller mest fordi «kommoden» er ein sterk advarsel om kor galt det kan gå dersom ein overgir seg til det hedonistiske idealet som pregar vår tid sitt mediaskapte bilete av det gode liv. Jolver Nilsen si eksistensielle krise viser kor utilstrekkeleg vår kultur sitt fokus på sex, forbruk og kjernefamilie er. Jolver lengtar etter eit større fokus i kvardagen, som er mindre egoistisk. Det burde me også gjera, før det er for seint.