Nytt liv i Tønsvika

I natt har det store skjedd her i Tønsvika: Søya vår har lamma, og sauebesetninga er blitt fordobla! Dei to nye verdsborgarane er forbausande friske og livlige nokre få timar inn i sin fyrste dag, og både mekring og hopping er allereie observert.

Det einaste som uroar oss, er at barnefaren (væren) har vore både aggressiv og utagerande sidan i går kveld då lamminga nærma seg. Han er tydeleg misnøgd med at det blir fleire som konkurerrer om merksemda framover. I går såg me oss nøydd til å setja han i karantene, og no går han og sullar surt for seg sjølv. Det er trist å sjå at han ein av dei mange som slit med den nye mannsrolla, han burde ha visst betre enn å få utløp for sin sjalusi gjennom aggresjon og valdsbruk!

I dag kjennest det for dumt å reisa til byen og universitetet, så eg har bestemt for å nyta ein langsam dag med pensumlesing og forefallande gardsarbeid i Tønsvika. På ein dag som denne, er det ein sauebonde sitt privilegium.

Menneskets lodd

Den siste veka har eg gjort fleire innkjøp enn vanleg, og eg har skaffa meg følgande nye eigendelar: Eit speilrefleks digitalkamera, ein ny harddisk og ein liten bunke bøker på eit antikvariat i Oslo. Ved fyrste augnekast kan dette synast som kloke kjøp. Kven kan vel ta skade av eit praktisk kamera, ein meget nyttig harddisk og fri tilgang til nokre viktige verk av Karl Marx og Frans av Assisi? Privatøkonomien min lir heller inga slåande naud etter desse relativt dyre innkjøpa, eg sit framleis på ein bugnande bankkonto. Men likevel er eg altså uroleg etter å ha skaffa meg nye eigendelar.

Kva for truslar mot eit godt, meiningsfullt liv finnes for oss nordmenn? Me lever i eit samfunn som er tufta på ein sterk velferdsstat, det betyr at det skal mykje til for at det går gale med oss. Rett nok ikkje er me ikkje garderte mot alvorleg sjukdom, psykiske lidingar, alkoholisme og mange andre truslar mot eit godt liv. Likevel vågar eg påstanden: Det private forbruket og materialismen er den største trusselen mot eit godt liv for den jamne nordmann!

Avisa Information har den siste veka fokusert på forbruk og identitet i tre ulike artiklar. Her har eit faktum i vår tid blitt understreka: Vårt private forbruk seier i dag svært mykje om kven me er, og fleire og fleire fortel soga om seg sjølv gjennom forgjengelege eigendelar. Bilen min, leiligheten min, kleda mine og bøkene mine er noko meir enn praktiske og estetiske innretningar som gjer livet mitt betre og enklare å leva. Alle desse eigendelane seier kven eg er, kven eg ikkje er og dessutan kven eg gjerne vil vera. Dette sterke vendinga mot forbruk og eigedom som grunnlag for identiteten vår, gjer også at fokuset på inntekt, pengar og lån i samfunnet generelt aukar.

Kvifor er det grunn til å vera uroleg for at identiteten vår er blitt så sterkt knytt til forbruk dei siste 10-15 åra? På sitt vis representerer jo dette ei frigjering, og me som er ein del av den globale overklassen har vel aldri stått friare til å velga oss identitet enn meg gjer i dag? Etter mitt syn er det likevel knytt ei rekkje problem til forbruk som identitetsskapar: For det fyrste trur eg dei fleste av oss mislukkast i jakta vår på identitet gjennom forbruk. Forbruket er både materialistisk og forgjengeleg, og kan slik sett ikkje sei noko viktig om kven me er. Ein identitet som i hovudsak kviler på privat forbruk og eigedom vil derfor alltid vera naiv.

Dessutan er eg heilt på linje med Erik Damman som allereie for 30 år sidan hevda at det norske forbruket var blitt så høgt at det var ein direkte trussel mot god livskvalitet. Dagens forbruk er meir enn det doble av det me hadde i 1975, og dei færraste hevdar vel at me har betre livskvalitet i dag enn då? Eg trur at mange i dag har ei kjensle av å leva i ei forflata tid kor ingenting lenger gjer inntrykk, mi erfaring er at eit lågare forbruk og eit enklare liv er det beste botemiddelet mot denne kjensla.

Det faktum at forbruket er blitt så sterkt identitetsskapande er også eit samfunnsproblem: Noko av det verda treng minst av alt, er menneske som søkjer identitet gjennom luksusforbruk. Korleis skal me greia å løysa utfordringar knytt til global oppvarming og ressursfordeling dersom me lar luksusforbruk konstituera identiteten vår?

Før ein rangel

Før hadde eg det som dei fleste andre nordmenn: Eg mislikte måndagar. Sidan eg kom til Tromsø har dette endra seg. Årsaka til dette er syndig, men enkel: I Tromsø betyr blåmandag billeg øl og burger på byens beste pub Blårock (sjå bilete).

Hugs dette: Dersom du i ein måndagskveld i løpet av livet skulle vera i Tromsø, er eit besøk på Blårock obligatorisk. Eit slikt besøk kan endra synet ditt på mangt, også måndagar. Gløym ikkje at siste buss til Tønsvika går klokka 2337 frå Domus.

Sauehald og postmodernitet

Det nærmar seg lamming her på garden, og i samband med det har eg brukt litt av påskeferien min til og fordjupa meg i sauelitteratur. For sju-åtte år sidan var eg vel bevandra i denne litteraturen, men åra har tæra vekk mykje av kunnskapen eg ein gong hadde. Heldigvis står det framleis ein liten hyllemeter med økolitteratur på guterommet mitt heime.

Det er ei trist kjensgjerning at den norske bokheimen ikkje husar ei skikkeleg lærebok i småskala saueal. Rett nok finnes det eit utal stordriftsbøker for konvensjonelle bønder, men ei grundig innføring i småskala sauehald er ikkje å oppdriva. Heldigvis er det framleis mogeleg å få tak i den gamle klassikaren "Får til husbrug" av Ulrikka Lollesgaard på dansk i enkelte gode bokhandlarar her til lands, eg var lur nok til å tjuvkopiera den i mi frilynte ungdomstid.

Eg innser at kunnskap om det daglege stellet av sauer er av begrensa interesse for dei fleste her i landet. Til gjengjeld ligg det ein kvardagsfilosofi til grunn for dette sauehaldet som burde interessera langt fleire. I innleiinga til klassikaren "Får til husbrug" seier forfattar Ulrikka Lollesgaard dette om småskala sauehald:

”Tilbage er nemlig det, man ikke kan købe for penge: Opplevelsen af menneskene som en del av naturen, ikke som tvivlsomme herrer over atomkraft, men som levende, ydende medlemmer af det samfund vi er godt på vej til at ødelegge.”

Lollesgaard spør vidare: Kven hadde trudd at all den tidssparande teknologien me omgjer oss med skulle føra til at folk har dårlegare tid enn nokosinne? Ho argumenterer for at menneska må ta tida og livet sitt tilbake ved å driva småskala sauedrift, og hevdar at det postmoderne livet er både livsfjernt og oppjaga. Til slutt i innleiinga understrekar ho poenget sitt med eit retorisk spørsmål: " Hvorledes skal mennesket tage livet tilbage?" Det burde ikkje overraska nokon at det usagte svaret ligg i ei småskala sauedrift.

Er vårt sauehald i Tønsvika ein protest mot framveksten av ei oppjaga tid som ikkje lenger har noko rom for det gode, langsame livet? Eg spurte husverten min om dette i dag. Han var ikkje eit sekund i tvil om at svaret er ja, fordi småskala sauedrift er den beste medisinen mot tidsklemme og stress (til opplysning: Husverten min er lækjar, og kan sin medisin).

Etter dette burde det ikkje overraska at eg no er overtydd om at småskala sauedrift er løysinga på dei fleste store utfordringane i vår tid!

Dammanns draum

Den siste veka har eg lese ein av dei mindre omtalte bøkene frå sist bokhaust, nemleg Erik Dammann sin sjølvbiografi "Kontraster – Beretning om et mangfoldig liv". Sjølv om Dammann sin biografi kanskje mest av alt inviterer til refleksjonar om kva som er det gode liv, gjev den også næring til visjonar om ei samfunnsutvikling som synes utopisk i 2006.

Som dei fleste kjenner til, grunnla Erik Dammann organisasjonen "Fremtiden i Våre Hender" ved å gje ut boka med same namn midt på –70-talet. Gjennom oppstarten av FIVH fekk Damman praktisk talt heile det politiske Noreg til å støtta at me burde redusera vårt private forbruk, for å leggja til rette for at fattigare land i staden skulle få vår del av den økonomiske veksten. Grunntanken til Dammann i 1974, var at me i Noreg då hadde eit så høgt privat forbruk, at ein vidare vekst ville redusera livskvaliteten vår og gjera kulturen vår meir forflata og materialistisk.

Sjølv om ”alle” støtta Dammann sin visjon, vart det aldri praktisk politikk av grunntanken om vekststopp i ”Fremtiden i Våre Hender”. I staden har utviklinga gått i motsatt retning av Dammann sin draum, aldri har vel privat forbruk konstituert personleg identitet slik som i dag.

I 2006 er vår største politiske visjon å redusera den norske utanrikspolitiske dobbeltmoralen på flest mogeleg område, på slutten av –70-talet spurte ”The New York Times” (i lys av framveksten av FIVH) om Noreg ville bli det fyrste vestlege landet som sa nei til velstandsvekst for å hjelpa dei fattige landa? Korleis har det gått til at det politiske Noreg er blitt så forflata, og no står milevis frå dei visjonane som vart oppfatta som realistiske for berre tjue-tredve år sidan?

Tida er meir enn moden for å ta dei store visjonane tilbake i politikken. Til dømes krev både klimapolitikken og den globale ressursfordelinga løysingar som ikkje kan gjennomførast innanfor dagens system. Korleis skal me finna fram til ein tredje veg bortanfor marknads- og planøkonomi, når ingen lenger har interesse av alternative løysingar?

Fattig trøyst?

Det såg veldig trist ut på denne sida utan bilete over teksten. Eg fann eit bilete av Tromsø sin mest fargerike gate gatemusikant på kameraet mitt, det får tena som trøyst for mitt tapte biletarkiv...

Nekrolog over ein Siemens Fujitsu

Eg har sett fram til denne torsdagen i meir enn ei veke. Sidan forrige måndag har eg nemleg arbeid hardt til meg å vera for å få ferdig ein artikkel om ståa i helsevesenet i den tredje verda, og dei siste dagane har eg hatt heimeeksamen i historie. Gleda var derfor stor då eg leverte heimeeksamen i totida i dag. Men kor lenge skulle eg få nyta fridomen av ferdiggjort arbeid og ein lenge etterlengta påskeferie i sikte? Ikkje meir enn ein liten time. Då oppdaga eg nemleg at min gode, treårsgamle bærbare pc var infisert av virus! Sjølv om det ikkje var snakk om det mykje omtalte og frykta fugleviruset, har konsekvensane vore like dramatiske, og innan kveldens kome er alle teikn til liv ebba ut og mi siste von om å blåsa liv i min gamle ledsagar faren.

Dette kan høyrast ut som ein dramatisk reaksjon på at noko så materalistisk som ein bærbar PC går til grunne. Men gløym no ikkje alle tekstane og bileta som forsvann då PC’en min slokna no i kveld. Her er affeksjonsverdiar for fleire titals tusen gått tapt, og kven kan sei meg kva verdien av MSN versjon 8.0 er? Nei og nei, korleis har eg gjort meg fortjent til dette? Og kvifor skulle det kosta akkurat meg så dyrt å få sanna det gamle visdomsordet: Stol aldri på ein mann utan backup.

No er altså biletarkivet mitt gått fløyten. Det kan få visse konsekvensar for bloggen min, sidan eg ikkje lenger har noko digitalt skattkammer og henta illustrerande bilete frå (slikt vågde eg aldri å sei om biletarkivet mitt før, men i kveld er tida moden for store ord). I kveld skriv er derfor mitt fyrste innlegg utan illustrasjon her på bloggen, eg skal ikkje la det bli ein uvane.

Det er ein tung kveld dette, men det gagnar vel ingen å kvila i sorga? Etter nokre døyvande glas vin i kveld, lovar eg å venda nasen framover att i mogon tidleg. Det står trass alt ein lat påskeferie for døra, då kjem det dagar med lesing, lausprat og fjellturar på Tysnes. Betre trøyst kan vel ingen be om?

Medisin for dei fattige?

Kvifor er det så få politiske aksjonar i vår tid? Det burde ikkje mangla på politiske saker å aksjonera mot, til dømes er Noreg sin utanrikspolitikk prega av ein slåande dobbeltmoral på stadig fleire område. Er solidaritet passé? Tenkjer folk at aksjonar ikkje er vår tids politiske verkemiddel? Eller har me nok med oss sjølv?

Her i byen er Attac Kongsbakken (som er byens eldste gymnas) eit sjeldan oppløftande unntak frå det triste inntrykket om at den politiske aksjonen er død. Då statsminister Jens Stoltenberg kom til filmfestivalen i Tromsø i januar for å heidra filmen om seg sjølv, vart han møtt av eit knippe aksjonistar frå Kongsbakken som krevde sletting av U-landsgjelda. Så seint som i føremiddag aksjonerte Attac Kongsbakken påny (sjå bilete), denne gongen mot Trips-avtalen, som i praksis har ein stor del av ansvaret for at mellom 1,3 og 2,1 milliardar menneske manglar tilgang til livsviktig medisin (tal frå WHO - Verdas Helseorganisasjon).

Kvifor skal me bry oss om Trips-avtalen? Gjennom WTO sikrar Trips-avtalen farmasøytiske selskap dei globale patentrettane til medisinane dei sjølv har utvikla. Dette høyres i utgangspunktet ut som ei god ordning, fordi dei farmasøytiske selskapa ikkje kan driva forsking og utvikling av ny medisin dersom dei ikkje får betalt for medisinane dei utviklar. Men dette er berre halve sanninga: Trips-avtalen hindrar også fleire hundre millionar menneske tilgang til livsviktig medisin, og 14 millionar menneske døyr kvart år fordi dei ikkje har råd til medisin. Samtidig er det eit faktum at 80% av medisinane i verda blir selt i den vestlege verda, i praksis ville den farmasøytiske industrien ha tapt ein svært liten andel av inntekta si om det vart gjort unntak frå patentrettane for livsviktige medisinar i fleire av dei fattigaste landa i sør.

Trips-avtalen hindrar altså fattige menneske tilgang til livsviktig medisin. Etter å ha fått innblikk i korleis den også legg til rette for at vestlege land og farmasøytiske selskap nærast kan driva utpressing av land i den tredje verda, er eg overtydd om at Trips-avtalen bryt saman den dagen han blir allmenn kjent. Eg rår derfor alle som har ein ledig time til å lesa kapittelet om medisin i den progressive helserapporten Global Health Watch: http://www.ghwatch.org/2005report/B2.pdf

Trips-avtalen er sørgeleg underdokumentert i norsk offentlighet. Eit søk på atekst viser at avtalen har blitt nevnt to gongar i norske aviser i løpet av dei tre fyrste månadane i 2006. Dette er spesielt skuffande fordi kunnskap om Trips-avtalen vil svekka legitimiteten til dei globale patentrettane: Innsikt i Trips-avtalen fører til motstand mot Trips-avtalen. Så enkelt er det.