Kva trugar demokratiet?

I desse dagar, kor ein nærast dagstøtt les oppslag om einkvan som hevdar at islam er eit alvorleg trugsmål mot dei vestlege demokratia, har det vore oppløftande å lesa Joakim Hammerlin si bok Terrorindustrien.

Hammerlin snur islam-trugsmålet på hovudet, og hevdar i staden at det er dei vestlege landa sitt forsøk på å eliminera terrorfaren som trugar demokratiet. «Krigen mot terror» er eit meir alvorleg trugsmål mot demokratiet enn terror i seg sjølv nokon gong har vore: «Det etableres sterkere politisk kontroll over pressen og akademia, og borgernes politiske handlingsrom, herunder demonstrasjonsretten og ytringsfriheten, innskrenkes. Situasjonen er at kjerneverdier i vestlige liberale demokratier er truet, og det for å bekjempe en fiende som har tatt færre liv enn lynnedslag.»

Dessverre er det alt for få som ser dei farane som Hammerlin ser i den utbredte overvakinga og dei innskrenka personrettane som frykten for terror generelt og islam spesielt fører med seg. I staden ser det ut til at nokre få terroranslag mot USA og Europa, har ført til ei utbredt oppfatning om at me må tola overvaking og innskrenka demokratiske rettar så lenge dei er verkemiddel i «krigen mot terror».

Den norske sosiologen Stein Ringen hevdar i boka «Hvorfor demokrati?» (2007) at mange av dei europeiske demokratia er truga mellom anna fordi den jamne borgar ser demokratiet som sjølvsagt, og fordi han eller ho ikkje lenger kan identifisera kva for verdiar som er dei demokratiske. Sjølv har eg til no tenkt at Ringen sin diagnose har vore noko overdriven, fordi dei fleste av oss vil forsvara demokratiet så snart me oppfattar det som truga. Etter å ha lese Hammerlin sine skildringar av dei innskrenkingane av demokratiske rettighetar som har skjedd nesten utan motstand etter 11.september, blir ein merksam på kor lite dei demokratiske verdiane er verdt i møte med eit såpass ubetydeleg trugsmål som terror trass alt er. Hammerlin viser at sentrale demokratiske verdiar som ytringsfridom, personvern og demonstrasjonsretten er blitt tildels sterkt svekka, utan at me ein gong har hatt ein diskusjon om dette som har prega det offentlege ordskiftet.

Den forkvakla norske integreringsdebatten, som i liten grad dreier seg om det reelle politiske handlingsrommet me har i integreringspolitikken, er med på å skapa eit politisk klima kor det er blitt legitimt å setja til side fleire av våre mest sentrale demokratiske verdiar. Kor lenge skal me venta før den jamne borgar oppdagar at vår eigen irrasjonelle frykt er eit langt sterkare trugsmål mot demokratiet enn nokon framand kultur?

Det ambivalente arbeidslivet

Dei siste 15 åra har eg vore ein del av den mest fleksible delen av den norske arbeidsstokken. Eg har trødd til i ferieperiodar, og tidvis jobba 150% stilling i periodar kor den jamne arbeidstakar har nytt velfortente fridagar. I kvardagen, det vil sei alle dei dagane kor vanlege arbeidstakarar er på jobb frå åtte til tre, har eg nytt venlege dagar på universitetet eller i arbeid på eit bortgøymt økokollektiv for kost og logi. På dette viset har eg finansiert eit vaksenliv bortanfor det ofte ufrie og lite lystprega arbeidslivet som dei fleste tek del i.

No er det mykje som tyder på at desse frie åra snart kan vera forbi. Eg vert snart uteksaminert frå universitetet, og ting tyder på at eg i løpet av nokre månader kjem til å søka meg fast lønnsarbeid for fyrste gong i mitt liv. På den eine sida kan dette synast som ei lette, kven let seg ikkje freista av ordna pensjon, sosiale arbeidsdagar, sumarferie og ei feit lommebok? Det er jo også eit privilegium å få bidra med si arbeidskraft på fulltid, etter at ein i mange år har vore på mottakarsida i ein generøs norsk velferdsstat.

På den andre sida står eg framfor noko som kan minna om eit vakent mareritt. Det synes nemleg uungåeleg at løna arbeid fører med seg eit langt sterkare fokus på det materielle. Mange seier at den største utfordringa med fast arbeid, er at ein vert svært avhengig av den høge inntekta, og at det ikkje er mogeleg å gå tilbake til ein kvardag utan full jobb når ein fyrst er i arbeid. Folk med fast jobb har dessutan ein stygg tendens til å snakka mykje om huslån, gjeld, renter, investeringar, lønn osb. Dette gjeld underleg nok også dei som har god økonomi. Korleis skal det bli å gå inn i ein kvardag kor ein knappast kan unngå å bli både materialist og lønnsslave?

H.C. Andersen sitt eventyr «Tepotten» belyser noko av det sentrale i arbeidslivet. «Tepotten» handlar om ei tekanne som lever eit luksuriøst og overfladisk liv som bordpryd hos ein familie i dei høgare samfunnslag. Tekanna har ei sentral oppgåve i den borgarlege heimen: «...jeg er den givende, den rådende, jeg utbreder velsignelsen blandt den tørstende menneskehed; i mitt indre forarbejdes de kinesiske blade i det kogende, smagløse vand.» Etter ei arbeidsulukke, kor tekanna mistar både hank og tut, startar ei tyngre tid, kor tekanna blir liggande ubrukt som eit simpelt skår i eit hjørne.

Etter ei stund blir tekanna gitt bort til ein tiggar som kjem på døra. Tiggaren sel tekanna vidare som blomsterpotte, og den nye eigaren legg ein blomsterløk i den. Det er då det nye livet startar: «Og løget låg i jorden, løget lå i mig, der var kraft og kræfter; pulsen slog, løget skød spire, det var ved at sprænges av tanker og følelser; de brød ud i blomst; jeg så den, jeg bar den, jeg glemte mig selv i dens leilighed: velsignet er det at glemme sig selv i andre!»

Eventyret om tekanna er eit poetisk forsvar for at det finnes verdiar som er viktigare enn status, løn og utsjånad. Er det mogeleg å tenkja seg at den personlege målsetjinga med arbeidet er å gløyma seg sjølv i innsats for andre? Mi erfaring er at eg har hatt mine rikaste opplevingar i arbeidslivet, når eg har fått sjansen til å gløyma meg sjølv og mine eigne behov. Dette er uansett ei noko storslegen målsetjing, som ein truleg berre kan nå i små augneblink. Som ei generell målsetjing er den nok for ambisiøs, det norske arbeidslivet er rett og slett frå langt frå dette idealet.

Å gå inn i arbeidslivet på fast basis er eit kultursjokk som eg har kvidd meg til i mange år. Ikkje berre skal det bli slutt på studiar og late morgonar med kaffi og snus, eg skal også trø inn i den norske materialismen for alvor. Eller finnes det eit arbeidsliv bortanfor denne materialismen?

Deltakar eller tilskodar?

Storbylivet har nokre tiltalande sider som korkje småbyen eller bygda kan freista med. I går var eg på ein ørliten kino og såg den mykje omtalte filmen «Milk». Kinoen hadde berre 25 seter, og var ein del av ein pub, og bartenderen måtte derfor både visa film og selga øl. Kulturtilbodet i Berlin generelt er prega av at det er mangfaldig og billig på same tid, slik sett skil Berlin seg frå andre storbyar som alltid er dyrare og ofte er elitistiske når det kjem til kultur.

Eg er likevel ikkje i tvil om at eg i Tromsø har funnet ein by som er langt meir i mi gate enn det Berlin nokon gong vil bli. Det er mange årsaker til dette, men viktigast er det kanskje at ein for ofte ferdast som forbrukar og tilskodar i Berlin sine gater. Medan ein i Tromsø ikkje kan koma utanom å vera med på å arrangera ulike politiske og andre arrangement som vender seg til det ålmenne publikum, er ein i Berlin fyrst og fremst tilskodar mellom tusenvis av andre. Sjølvsagt er ein også tilskodar i Tromsø, men der har ein nødvendigvis ein langt større grad av aktiv deltaking i sitt engasjement.

For mange er det kanskje ikkje innlysande at det å vera aktiv deltakar er å foretrekka framfor det å vera tilskodar. I desse dagar, synes det jo snarare som om det er som publikum og som forbrukarar at me blir dei me ynskjer å vera. Det kan likevel ikkje vera tvil om at rolla som tilskodar er meir overfladisk og mindre utfordrande enn den aktive deltakinga i det lange løp. Er det ikkje som politisk og kulturelt aktive deltakarar at me verkeleg kan utfordra oss sjølv?

Det er også mykje anna storbyen ikkje kan by på, til dømes saknar eg den den stillfarne kvardagen her. Eg finn aldri den roen som eg gjer på Tysnes eller i Tromsø. Her er for mykje trafikk, for stort kjøpepress og for mange freistande ølkneiper. Det gjev ingen kvile for ein landsens gut!

Den fornedra nordlendingen

Oppfatninga av at det skjer ei politisk nedprioritering av Nord-Noreg, er både feilaktig og øydeleggjande.

Då Tromsø sin OL-søknad vart avslått i haust, vart det snakka høglydt om nord-sør-konflikt og trakassering av Nord-Noreg. Den mest innbitte OL-tilhengjaren av alle, Nordlys-redaktør Hans Kristian Amundsen, skreiv mellom anna dette om OL-nederlaget i avisa etter par dagar etter at avgjerdsla var tatt:

Dessverre kom vi aldri så langt [som til å søke OL], og én årsak er en nord-sør-konflikt. Å nekte for det er naivt. (…) Legg merke til at frykten målbæres av dem som bærer med seg 1950- og 60-tallets fornedrelse. Jeg har stor respekt for at de ikke liker at gamle sår åpnes. Deres erfaringer har preget mye av debatten opp til vår tid.

Kva for historiske tilhøve er det som får Amundsen til å trekka fram -50 og -60-talet som ein periode kor folk i Nord-Noreg opplevde nord-sør-konflikten spesielt, og nedprioritering og fornedring som resultat av dette?

Desse tiåra er i nordnorsk samanheng prega av den distriktspolitiske politikken som ofte blir omtalt som ”Nord-Norge-planen”. Nord-Noreg-planen var ein den fyrste norske distriktspolitiske planen, som skulle sikra arbeidsplassar og busetjing i Nord-Noreg etter attreisingstida mellom 1945 og 1952. 1950- og -60-talet var derfor ei tid som var prega av statleg styrt industrireising, institusjonsbygging og store økonomiske overføringar til Nord-Noreg. Frå dette perspektivet kan det synast underleg at redaktøren i Nordlys framstiller -50- og -60-talet som ei fornedrande tid.

Til Amundsen sitt forsvar, er det for enkelt å framstilla -50- og -60-talet som ei tid som berre var prega av dei positive verknadane av Nord-Noreg-planen. For det fyrste er det nokre få som hevdar at industrireisinga og dei økonomiske overføringane eigentleg ikkje var i landsdelen si interesse. Ottar Brox påstår til dømes i boka Hva skjer i Nord-Norge at planen fungerte som ei fjernstyring av Nord-Noreg, fordi dei økonomiske overføringane førte til ei næringsmessig omstrukturering som folk ikkje ynskte. For det andre, var -50- og -60-talet også prega av nedlatande haldningar til det nordnorske, til dømes følte mange nord-norske utflyttarar følte seg marginaliserte og mobba når dei flytta sørover.

Det må likevel seiast at stereotypien om fornedringa på -50- og -60-talet, gjev eit svært skeivt bilete av utviklinga i landsdelen i denne perioden. Dei som held denne sterotypien i live, ignorerer dei historisk store økonomiske overføringane og alle arbeidsplassane som kom Nord-Noreg til gode i åra mellom 1952 og 1970.

Dette forhindrar ikkje at denne stereotypien er viktig i Nord-Noreg. Til dømes førte OL-striden til at meir enn 6000 personar i løpet av kort tid meldte seg inn i facebook-gruppa ”Republikken Hålogaland”, som tok til orde for at Hålogaland skulle lausriva seg frå Noreg og bli eigen republikk. Ordskiftet mellom medlemmene i denne gruppa viste at mange meinte alvor med at Hålogaland skulle bli eigen republikk.

Mange nordlendingar si oppfatning av Nord-Noreg som ein landsdel som er nedprioritert og fornedra, er noko av det mest uproduktive ein kan gje seg inn på. For det fyrste er den faktisk feil, såvel i eit historisk som i eit samtidig perspektiv. Nord-Noreg har dei siste tiåra hatt ei særskilt viktig strategisk og politisk stilling, og i dag nyt landsdelen godt av effektive distriktspolitiske tiltak som tiltakssonen, differensiert arbeidsgjevaravgift og uforholdsmessig mange stortingsrepresentantar i høve til folketalet. Kor mange regionar i Europa kan visa til ein like generøs distriktspolitikk som den Noreg gjennomfører i Nord-Noreg?

For det andre er oppfatninga av landsdelen som nedprioritert, den direkte årsaka til ei rekkje sjølvdestruktive politiske oppfatningar. Til dømes vert denne stereotypien nok ein gong iverksett i desse dagar, denne gongen for å forsvara utbygging av oljefelt i Lofoten og Vesterålen. I følge mange av dei som vil ha oljeutbygging, er den viktigaste årsaka til motstanden mot oljeutbygginga nemleg ikkje omsynet til miljøet eller fisket i nord, men snarare den politiske nedprioriteringa av landsdelen. Søringane unner rett og ikkje nordlendingane eit oljeeventyr! Nærare konspirasjonen kjem ein vel ikkje.

Hans Kristian Amundsen sin påstand om at ein Nord-Sør-konflikt var hovudårsaka til avslaget på OL-søknaden, iverksatte ei forteljing om Nord-Noreg som både er feilaktig og øydeleggjande for landsdelen. Skal me la denne forteljinga også prega ordskiftet om me vil ha oljeutbygging i Lofoten og Vesterålen? Eller finnes det ei anna og meir framtidsretta forteljing om Nord-Noreg?

Kunsten å demonstrera

Kva har ikkje storbyen Berlin å by ein landsens raddis? I dag har eg vore med på to demonstrasjonar, ein til støtte for dei såkalt «arbeidande fattige» og ein for sosial revolusjon. Medan fyrstnemnte var ei roleg og fargerik solidaritetsmarkering for den stadig aukande andelen arbeidande fattige i Europa, var den sistnemnte ein av dei mest frykta og omtalte demonstrasjonane her i byen på mange år.

Eg var lenge i tvil om eg skulle delta i kveldens store demonstrasjon. Dei siste dagane har det nemleg vore stor mediadekning på at såvel politi som ytterlegåande grupper har førebudd seg på dette slaget om Berlin. Under slike omstende er det nok viktigare enn nokon gong at me ikkje-valdelege deltek, til sist var det derfor ingen tvil om at eg skulle avgarde.

Kveldens demonstrasjon er utan samanlikning den største eg har vore med på. For meg som er van med demonstrasjonar i Tromsø og Oslo, seier vel ikkje dette allverda, men det må ha vore meir enn 10 000 i toget. Slagordet til denne demonstrasjonen var «Sosial revolusjon», og som arrangør stod både den tradisjonelle venstresida og ulike miljøorganisasjonar her i byen. Heime i Noreg synes «revolusjon» som eit kompromisslaust og nesten politisk farleg ord, her i Tyskland samla ei rekkje organisasjonar seg om dette slagordet. For eigen del er eg ikkje i tvil om at me treng svært store endringar av vår måte å organisera samfunnet på om me skal løysa klima- og fattigdomsutfordringa, eg er derfor ikkje framand for idéen om ein sosial revolusjon.

Tilsaman spaserte me kanskje 3-4 kilometer i toget. Lenge var det musikk, apellar og livleg gateliv i eit vårkledd Kreuzberg som prega 1.mai-toget vårt, men idyllen skulle ikkje vara. Dei siste tre-fire hundre metrane viste det seg nemleg til mange si overrasking at politiet ville ha eit ord med i laget, og dei braut derfor inn i toget ved hjelp av sine innøvde formasjonar. Sidan eit såpass mykje omtalt demonstrasjonstog naturleg dreg til seg ei rekkje «autonome», som anten er perifert interessert i politikk eller berre tullingar, førte dette umiddelbart til stein- og flaskekasting mot politiet. Då me kom fram til Kottbusser Tor, som var demonstrasjonstoget sitt endepunkt, braut det ut full krig mellom politiet og ei stor gruppe svartkledde karar i hettegenserar.

Dette gateslaget kjem heilt sikkert til å fortsetja langt inn i mainatta, og bli blodig for både politi og punk. Det er ingen tvil om at bodskapen om at det kapitalistiske Europa treng ein sosial og økologisk revolusjon, fullstendig vil drukna i store avisoppslag om desse gateslaga. Eg kan ikkje fri meg frå å tenkja at det verste kunne ha vore unngått. Dersom politiet ikkje hadde bygt opp om dette gateslaget i det vide og det breie i pressa på førehand, og dersom dei i tillegg hadde vore meir defensive og ikkje provosert unødig i sjølve toget, så hadde det kanskje vore eit håp for at bodskapen vår om eit meir solidarisk Europa ville nådd fram?

Samtidig er det nok for mykje å håpa på. Den lange tradisjonen for valdelege opptøyar i 1.mai-toget i Kreuzberg viser vel at dette arrangementet ikkje kjem til å få avisoppslag for den politiske bodskapen på ei stund. Slik sett er det nok like greit å venda tilbake til den meir fredelege 1.mai-feiringa i Tromsø til neste år.

(Bilete: www.tagezeitung.de)