Gudinneøya og den kritiske offentligheten

Heimkommunen min Tysnes (sjå bilete) har dei siste åra lagt stort vinn på å marknadsføra seg som «Gudinneøya Tysnes». Bakgrunnen for dette tilnavnet, er at ein har regna med at Tysnes i førhistorisk tid var eit sentrum for gudedyrking, og at mange stader på Tysnes derfor ber navn etter norrøne gudar og gudinner. På heimesida til Tysnes kommune kan ein lesa: «Tysnes er ei mytisk øy med mykje kultur og historie. Njardarlog, som er det gamle namnet på Tysnes, kjem av grødeguden Njord, og var ei tid det religiøse senteret for store delar av Vestlandet.»

I ein forvitneleg artikkel i Sunnhordland Årbok i 2005 viser lokalhistorikaren Knut Rage at det er på høg tid at me stiller spørsmål ved stadnavngranskinga som ligg til grunn for mytologien rundt «Gudinneøya Tysnes». Rage viser til at språkforskaren Eivind Vågslid i arbeidet sitt har vist at det er sannsynleg at mange av stadnavna på Tysnes har meir sekulære røter enn me likar å tru. Vågslid gjekk svært grundig til verks, og dei fleste stadnavna med påståtte religiøse røter på Tysnes vart avmytologiserte. I mange tilfelle er det truleg at td. haugar, nes eller bustader ligg til grunn for stadnavna, og ikkje gudar, gudinner eller offerstader slik me til no har trudd.

Det som uroar mest i denne saka, er ikkje at me tysnesingar truleg har kvilt i ei illusorisk oppfatning om me bur på ei «Gudinneøy». I staden er det trist at lokalavisa vår, Tysnes, ikkje har omtalt denne problematikken sidan artikkelen til Knut Rage stod på trykk i Sunnhordland Årbok for over eit år sidan.

Uansett kva årsaka til at «Bladet Tysnes» overser denne kritikken er, sårar det mitt gamle redaktørhjarte å sjå at ikkje heimkommunen min har ein fungerande offentlighet. Kvifor er «Bladet Tysnes» redd for argument og perspektiv som motseier konsensusoppfatninga? Truleg finnes det ømme tær i denne saka, slik det gjer i alle andre kontroversielle saker. Det skulle uansett vera barnelærdom at ei avis skal fremja debatt og ulike synspunkt.

I desse dagar reiser Knut Rage til Eivind Vågslid sin heimkommune Eidsvoll, for å halda foredrag om den seigliva navnemytologien i Tysnes kommune. Får han nokonsinne halda foredraget sitt på Tysnes?

Les Knut Rage sitt foredrag på Eidsvoll 28.februar her.

Magien i eit vinterbad

Eg er komen til Tromsø! Her er det fabelaktig vinterstemning, med over ein meter snø og meir enn ti minusgrader. For å gje eit innblikk i den verkelge vinterstemninga i desse klimaforandringstider, bloggar eg i kveld min gamle artikkel frå desember 2004 om vinterbading i Tromsø. For ein by, for eit liv!

«Medan mange studentar søv, og vanlege nordmenn nyt ein lat sundagsfrukost og tenner årets fyrste adventslys, er fire tromsøstudentar samla i ei stove i eit kollektiv nedanfor symjehallen på Alfheim. Utanfor er det -4, og ein dryg halvmeter snø ligg som eit mjukt teppe kring ein sundagsdøsig universitetsby. Ein skulle tru at skigåing ville vera ein perfekt aktivitet på ein dag som denne. Men denne dagen kan også brukast til meir sumarlege aktivitetar. Sundag er nemleg fast badedag i dette kollektivet, og det er ikkje bassenget på Alfheim som er badeplass for desse karane. Dei fire representerer nemleg det som må vera den einaste utandørs vinterbade-klubben for studentar i Tromsø.

Grunnleggjarane
– Det starta eigentleg som ein idé for å koma seg opp sundags morgon, og for å bli kvitt dagen-derpå-følelsen etter laurdagsnatta, seier Njål Kvendseth, som tidleg i haust tok initativ til vinterbadinga. Han har passande nok berre sove tre timar i natt, og kvelden, natta og morgonen har gått med til å drikka kaffi, prata i telefon og lesa Jens Bjørneboe. – Dette er den fyrste gongen eg er oppe før klokka tre denne veka, eg har ikkje sett dagslys på lang tid, seier han stolt og utan spor av ironi.

Eigentleg er det over ti medlemmer i badeklubben. Etter kvart som vinteren har sige på, er fråfallet blitt større og større, og orsakingane for å ikkje koma er blitt meir og meir kreative. Dagens beste står Mikkel for, som i siste liten sender ein sjarmerande sms: ”Skulle gjerne blitt med, men har innsett at jeg må pugge”. Han om det. Jon Sigurd og Lone er på meir sikker grunn. Dei har nemleg vore på fest, kor dei havna i slåsskamp med kvarandre, og båe føler seg skadde og bakfulle nok til at dei står over badinga i dag. Heldigvis er dei ikkje sjukare enn at dei kan bli med som tilskodarar.

Trass i alle fråfalla, er det tre karar som så godt som alltid møter til sundagsbading. Njål Kvendseth, Joep Aarts og Clemet Askheim grunnla badeklubben for knappe tre månader sidan. Dei tre utgjer den harde kjerna i den uformelle klubben, og det skal meir enn bakfyll og lekselesing til for å hindra desse karane frå å stå over det faste sundagsbadet. Ved sida av desse skal Utropia sin utsendte skribent for dagen vera med på badinga. Han har vore med nokre sundagar før, og dessutan er jo deltakande observasjon er eit høgt ansett ideal på Universitetet.

Kvardagsleg magi
Det er noko lett nervøst over gjengen på vegen ned til den faste badeplassen ved Polaria. Rett nok har me alle vore i sjøen ein vinterdag før, men i dag er det både snø- og fråfallsrekord. Vinterbading er dessutan noko ein aldri blir heilt van med, anten ein debuterer eller har halve vintersesongen bak seg. Joep plar vera den fyrste i sjøen, han stuper vanlegvis uti før me andre har fått på oss badebukse. Men i dag er det annleis. Me bestemmer oss for å arrangera eit synkront hopp til ære for fotografen, og dermed kastar me oss i havet samtidig.

Opplevinga av eit vinterbad kan knapt nok skildrast med ord. Du må prøva det for å skjøna kva som er magien. Frå den augneblinken ein er i vatnet, er ein ikkje lenger tilstades i den vanlege verda. Tankane og kroppen lever sitt eige, maniske liv. Mange undrar seg over kva i all verda som får folk til å bada av fri vilje midt på vinteren? Kanskje noko av svaret ligg i at eit vinterbad er eit sterkt brot med det kvardagslege livet. Eit vinterbad kan opplevast som eit sjeldan augneblink av smerte og fryd i ein heller forflata kvardag.

Men best av alt er det likevel å koma på land etter eit skikkeleg vinterbad. Heile kroppen sitrar etter at ein er komen på land, og om det er kaldt nok i vatnet får ein med seg energi for fleire timar. Det skal seiast at dette gjeld mest for dei av oss som er så heldige å ha nokre kilo fett på kroppen, tynne kroppar skjelv kanskje meir enn dei sitrar etter kuldeopplevinga.

Nytrekt kaffe og varme baguettar
Etter badinga ber det opp igjen til kollektivet. Der kjem me inn i ei varm stove med dekka bord, og ikkje lenge etter er kaffien på kok. Av og til kjenner ein på at kvardagen er vel så bra som festen, og slik er det då Clemet kjem berande på ei kanne nytrekt kaffi samtidig som Joep set ei korg med varme baguettar på bordet. Måltidet gjer godt etter vårt forfriskande bad, og stova fylles etterkvart av prat om det som studentar bruker tida si på: eksamen, gårsdagens festar, morgondagens visjonar og alle dei underlege folka på Universitetet. Njål minner meg på at eg må få med at badegruppa vår er open for nye medlemmer, mange fleire studentar burde driva med vinterbading. Eg tenkjer at han rett, det er for dumt at desse sundags føremiddagane er forunt så få av oss.»

(Foto: Ole Losvik)

På gamle trakter

For ti år sidan var eg var oppe til praktisk-muntleg eksamen i økologisk husdyrhald på jordbruksskulen i Aurland i Sogn og Fjordane (sjå bilete). Eg var litt uheldig i trekninga den dagen, og kom opp i «handmjølking og dagleg stell av geit». På eksamen måtte eg mjølka ei fritt valgt geit på gamlemåten, og dessutan gjera grundig greie for korleis ein legg til rette for eit naturnært geiteliv i ei moderne, økologisk gardsdrift.

Til helga gjer eg vendereis til jordbruksskulen i Aurland. Der skal det vera økoseminar, og eg skal halda foredrag for ei større forsamling truande økologar. Innlegget min ber tittelen: «Økologi og økonomi – ei motseiing eller to sider av same sak?». Sjølv om det er eit stor sprang mellom det moderne samfunnet si forståing av økologi og økonomi, slår det meg kor mange likskapar det er mellom den økologiske bonden sitt strev etter å leggja til rette for ei naturnær geitedrift, og det moderne storsamfunnet sin streben etter å skapa ei livsform som tek omsyn til både økologi og økonomi.

Medan geitebøndene strevar med å skapa eit levebrød av geitedrift på naturen sine premissar, strevar me andre med å skapa eit levevis og eit samfunn som kan overleva utan rovdrift på naturen gjennom dei fossile energikjeldene.

Slik sett, er me alle økologiske geitebønder.

Mannfolk og aleinegang

Eg har ofte tenkt at eit av dei høgaste ideala i eit moderne samfunn, er å læra seg å tenkja sjølvstendig. Det vil sei å kunne tenkja og innta synspunkt utan å ta omsyn til kva vener eller andre folk ein respekterer trur eller tenkjer, og å kunne gjera vala i livet uavhengig av dei rammene for «det gode liv» som samfunnet set. Ingen tenkjer 100% sjølvstendig, men det er likefullt eit viktig mål å strekka seg etter dette idelaet.

Samtidig ligg det ein fare i denne autonomien. Som Emile Durkheim viser i boka «Sjølvmordet», blir det fleire sjølvmord i eit samfunn jo meir autonome menneska er. I seg sjølv er det kanskje ikkje nokon fare forbundet med å tilstreba sjølvstende i tanke og handling. Faren oppstår i det ein lar den intellektuelle autonomien også gjelda kjenslene sine. Få av oss har godt av å vera sjølvstendige på det kjenslemessige planet, mellom anna fordi ein slik aleinegang ofte vil føra til at ein framstår som lukka og eksluderande.

Eg trur at denne problemstillinga fyrst og fremst er aktuell for oss mannfolk. Ikkje fordi me er meir sjølvstendige enn kvinner, snarare fordi mange av oss ikkje greier å kombinera intellektuell autonomi med det å vera kjenslemessig open og sårbar.

Me får tru at me lærer med tida.

Den nye skattepolitikken

I morgon (tysdag 6.februar) er det tid for debatt om global skattepolitikk på Blindern. Me i Attac Blindern inviterer til debatt over eit tema som vanlegvis vert oversett i norsk politisk offentlighet:

Annually the third world countries loose an estimated $500 billion in tax evasion and capital flight. This is seven times as much as the world´s total aid budget, and represent a major obstacle for public investments and development in third world countries.

Globally, large corporations and wealthy individuals are increasingly avoiding their obligation to contribute to society through taxation. What political and economic mechanisms make the tax evasion and capital flight possible? Is it possible to build a system of taxation that is more favourable for poor people in developing and developed countries?

Speakers:
Jan Borgen, General Secretary, Transparency
Sony Kapoor, Tax Justice Network, London

Auditorium 7, SV-fak, klokka 1815. Kom, kom!