Et lukket demokrati

I november behandlet kommunestyret en sak om krav om åpenhet i Tromsø kommune. Utredningen som var utgangspunktet for behandlingen, var unntatt offentligheten. Denne unndragelsen ble en tydelig demonstrasjon av hvorfor åpenhet er et av de viktigste premissene for et demokrati.

Vi i Attac Tromsø benyttet høsten 2006 spørretimen til å sette søkelyset på en av de store utfordringene demokratiet står overfor i en globalisert økonomi, nemlig skatteunndragelse og skatteflukt gjennom skatteparadiser. Beregninger har vist at fattige land taper 500 milliarder dollar i året på skatteunndragelse og skatteflukt. Det er ikke gjort noen liknende beregning for vestlige land. Det er uansett ingen tvil om at også land som Norge taper svært store beløp på at selskaper og enkeltpersoner er organisert i skatteparadis, og at de derfor slipper å betale den skatten som skal komme fellesskapet til gode.

Attac Tromsø avslørte høsten 2006 at Tromsø kommune hadde avtale med et selskap (Ventelo) der eiere er registrert på Cayman Islands og under etterforskning for skattekriminalitet. Tromsø kommune bidrar altså til at lokale skattepenger havner i selskap der eiere unndrar skatt gjennom skatteparadis. Attac sitt forslag, som var støttet av over 300 underskrifter fra folk i Tromsø, var at kommunen skulle kreve en oversikt over selskapsstrukturene til de selskapene de inngikk kontrakter med, over en viss størrelse. Dette ville på en helt ny måte kunne synliggjøre hvilke selskap som gjennom sin eierstruktur bidrar til å undergrave fellesskapet sine interesser gjennom å unndra skatt.

Herman Kristoffersen og Arild Hausberg (da fungerende ordfører) mente at kommunens finansiering av selskaper med eiere registrert i skatteparadis var uheldig, og satte kommuneadvokat Marianne Abeler til å utrede hvilke lovlige midler Tromsø kommune hadde for å unngå slike avtaler. Utredningen skulle være ferdig i løpet av én måned. Det tok nesten ett år.

I mellomtiden hadde medier og organisasjoner fattet stor interesse for saken. «Se til Tromsø!», var kommentaren. Utviklingsminister Erik Solheim uttrykte i Vårt Land sin fulle støtte til politikerne i Tromsø. Arild Hausberg framsto som en modig politiker som ville være restriktiv når det gjaldt avtaler med selskap registrert i skatteparadis, slik at «innbyggerne ser at skattepengene deres ikke forvaltes dårlig».

Da endelig kommuneadvokatens utredning var klar i august 2007, ble den unntatt offentligheten, fordi en offentliggjøring «ikke er i Tromsø kommunes interesse». En utredning som skulle omhandle nødvendigheten av åpenhet i kommunen, ble altså unntatt offentligheten. Attac Tromsø hadde på forhånd tatt flere initiativ til å møte kommuneadvokaten, for å forsikre oss om at hun hadde forstått hva Attac sitt krav om åpenhet innebar. Dessverre nektet hun å møte oss for å diskutere saken, med den begrunnelsen at hun mente hun hadde forstått hva den handlet om. Vi kontaktet også ordfører Arild Hausberg, hvor vi ba om at utredningen skulle gjøres tilgjengelig for offentligheten. Vi fikk aldri noe svar fra Hausberg.

Da saken endelig ble tatt opp i formannskapet, var det for lukkede dører. Tre timer før saken senere skulle opp i kommunestyret, fikk vi en melding fra ordførerens rådgiver om at behandlingen av saken var åpnet for offentligheten. Vi ble invitert til å høre på, men hadde ikke talerett.

Behandlingen i kommunestyret ble en tydelig demonstrasjon av hva mangel på åpenhet og dialog kan føre til. Det ble klart i debatten at kommuneadvokaten hadde feiltolket vårt forslag. Hun hadde i sin hemmeligholdte utredning forutsatt at Attac krevde at Tromsø kommune skulle velge bort selskaper som hadde eierskap i skatteparadis. Dette var ikke vår intensjon i dette forslaget, fordi det ville i denne sammenhengen ha vært et alt for offensivt krav å stille.

Vårt krav var enkelt: Fordi de selskapene som har tilknytning til skatteparadis ønsker å holde sine eiere og pengestrømmen i selskapet hemmelig, skal Tromsø kommune kreve åpenhet omkring eierforhold. Feiltolkningen førte til at hele debatten i kommunestyret ble en farse. Kommunepolitikernes innlegg dreide seg i all hovedsak om forhold som ikke ble berørt av det framlegget vi hadde fremmet. Dessverre fikk vi aldri sjansen til å formidle hva som var vårt krav.

Det er til sist lokaldemokratiet som taper på at Tromsø kommune ikke lar personer eller organisasjoner bli tatt med på råd i saker som angår dem. Var det arroganse eller uvitenhet som gjorde at Tromsø kommune ikke var åpen for et møte med Attac for å oppklare uklarheter?

Tromsø kommune har med denne saksbehandlingen gitt fra seg en gylden mulighet til å bli en foregangskommune i det internasjonale arbeidet med å synliggjøre den skatteunndragelsen som skjer gjennom skatteparadis. Ordfører Arild Hausberg og kommuneadvokat Marianne Abeler har i stedet vist i praksis at åpenhet er en forutsetning for demokrati – og hvor dårlig lokaldemokratiet fungerer hvis man ikke lar folk delta.

Eik Mjelva Kolstrup og Askild Gjerstad, Attac Tromsø

(Innlegg i Nordlys 28.desember 2007)

Det norske gjeldsslaveriet

Ein av dei passasjane i norsk litteratur som har gjort sterkast inntrykk på meg dei siste åra, er Dag Solstad si framstilling av gymnaslærar Elias Rukla sin frustrasjon over lærarjobben og lærarkollegiet ved Fagerborg videregående skole i romanen «Genanse og verdighet». Elias Rukla studerte ved universitetet tredve år tilbake i tid, med det målet for auget å bli ein formidlar av kulturarv som norsklektor i vidaregåande skule.

Rukla si nådelause erkjenning etter femogtjue år som lektor, er at jobben handlar om noko heilt anna enn det han hadde sett for seg då han studerte. Dei andre lærarane si forståing av seg sjølv og arbeidet sitt, er ikkje at dei er kunnskapsformidlarar eller intellektuelle, men i staden at dei er gjeldsslavar som er fullstendig overlatt til styringsrenta til Noregs Bank. Samtalen og motivasjonen på lærarværelset handlar ikkje om litteratur, politikk eller om læraren sitt kall til å formidla kulturarv til den oppveksande slekt. I staden snakkar lærarane om korleis renta utviklar seg, og om korleis det skal gå med Kaci Kullmann Five no som ho har fått sukkersyke. Rukla innser at han etter 25 år i norsk skule har mista sitt samfunnsengesjement, og at samfunnet parallelt med dette har mista si interesse for han.

Årsaka til at denne forteljinga gjer såpass sterkt inntrykk på meg, er både at den etter mitt syn fortel noko viktig om det å vera lærar, og at den dessutan fortel noko sentralt om det norske samfunnet. Sjølv om det vil vera å gå alt for langt å sei at eg deler Rukla si erfaring av framandgjering på lærarværelset og i klasserommet, kjenner eg meg likevel att i korleis ein som lærar kjem til kort i høve til sine mål for lærargjerninga.

På eit samfunnsnivå er Rukla si erfaring av «det norske gjeldsslaveriet» ein treffande observajon. Korleis har me greidd å bli så opptatt av eigedom og privatøkonomi, at me fyrst og fremst forstår oss sjølv som gjeldsslavar? Den norske velferdsstatsordninga sikrar at det knappast kan gå galt med oss, så lenge me har vårt norske pass på baklomma er me garantert både inntekt og velferd for all framtid. Trass i dette, synes det å vera få ting som uroar nordmenn meir enn økonomien. Kvar enn ein går, høyrer ein snakk om rente, BSU, lån, lottomillionar og aksjefond. Eg er ikkje hakket betre sjølv, kvar bidige laurdag dei siste tjue åra har eg levert min faste tippekupong for å halda liv i draumen om å ein dag å bli rik. Kven fanden drøymer om slikt, i eit samfunn kor det knapt nok er teoretisk mogeleg at ein skal gå i hundane av økonomiske årsaker?

Mi erfaring er at eg har hatt mine rikaste år, når eg har gløymt alt som har med min private økonomi å gjera. Sjølv om eg alltid har høyrt til lågtlønsgruppa her i landet, har eg i nokre år fått oppleva at det prosjektet eg har arbeidd med har blitt så viktig, at min private økonomi har framstått som fullstendig irrelevant.

Utfordringa for oss som er opptatt av å nyta kvardagen, er å ignorera alt det uvedkomande snakket om inntekt, sparing og gjeld. Fyrst då kan ein bruka tida og energien sin på det ein verkeleg ynskjer, og løfta blikket opp og vekk frå det norske gjeldsslaveriet.

Ein jaga hunds bekjennelsar

Det har lenge vore alt for stilt på denne bloggen. Årsaka er enkel, eg har i knappe to månader vore utplassert som lærarstudent i den norske skulen. Om noko kan drepa ein bloggar, må det vera lærarpraksis. I desse vekene har eg berre skumlese avisene mine, eg har lese ei bok (på TO månader), og eg har knapt høyrt radio eller sett kino.

Dagane mine har vore fyllt til randa. Her har vore forarbeid og etterarbeid til undervisning, her har vore møte om viktige og mindre viktige saker som opptek den jamne lærar. Gløym no heller ikkje den daglege evalueringa av såvel meg sjølv som av elevane, som vordande lærar skal ein øva seg i både dømmekraft og sjølvkritikk. I korttekst har eg fått erfara korleis det er leva midt i tidsklemma, eg har faktisk holdt på frå tidleg om morgonen til seint om kvelden mange dagar, det har ofte ikkje blitt tid til anna enn praksis og universitetsstudiar.

Samtidig er det nærliggjande å snu denne klagesongen min på hovudet. Dei siste vekene har eg nemleg for fyrste gong fått bruka mine talent som synsar til noko meir konstruktivt enn å skriva utopiske lesarinnlegg, eller til å driva ørkeslaust organisasjonsarbeid. Her har samfunnet måtte betala for at ein dørgande lat bondeson skal få studera og bu i kollektiv til han er langt over tredve, utan at han nokonsinne har bidratt til fellesskapet med noko meir enn nokre skarve tusenlappar i året i skatt. Og slikt skal ein gong i framtida sitja på pensjonistræva si og nyta godt av dine skattepengar! Nordisk velferdsstat, my ass!

Kanskje har eg i motsetnad til dette, bidratt aldri så lite til noko samfunnsnyttig desse vekene i lærarpraksis? På skulen har eg nemleg vore så priviligert at eg har fått lov til å undervisa i nokre av dei spørsmåla som opptek mange av oss som regnar oss som samfunnsengasjerte. Nokre spørsmål me har putla med i desse vekene har vore: «Korleis kan me løysa klimautfordringa?», «Korleis kunne eit demokratisk land velga Hitler som sin leiar?» og «Er det nokon samanheng mellom måten me såg på jødar i Noreg i mellomkrigstida, og måten me ser på innvandrarar i dag?».

Sjølvsagt er det avgrensa kor djupt ein kan gå i slike spørsmål i ungdomsskulen. Som oftast sit ein att med eit riss av eit svar, som maksimalt halvparten av elevane har fått med seg. Eg nærer heller ingen stordomstankar om mi eiga undervisning, den ber nok sterkare preg av det uforløyste enn eg likar å gjera meg kjent av. Uansett kjennest det bra å ha deltatt i denne vesle, kvardagslege samtalen om dei store samfunnsspørsmåla. Kanskje er det ein og annan elev som har fått med seg at han eller ho kan melda seg inn i Natur og Ungdom om dei vil engasjera seg politisk i klimaspørsmålet? Og kanskje oppfattar nokre elevar ein viss dissonans, neste gong dei høyrer FrP argumentera som om det var mogeleg å stoppa innvandringa?

Slik kan ein tenkja no som praksis er over. Om eg skal summera opp, har desse praksisvekene fyrst og fremst vore prega av såpass intense dagar, at eg har blitt ein kulturlaus og apolitisk student. Mange kveldar har eg arbeidd med skulearbeid og universitetsoppgåver til langt over midnatt, og kvar einaste morgon har eg tvinga meg på fote i sekstida.

Det eg ser mest fram til no, er å venda attende til mine gamle, stillfarne dagar på universitetet. Allereie på måndag satsar eg på å finna att min gamle arbeidsplass på universitetetsbiblioteket. Der skal eg bli sitjande til lang på kveld i mange veker framover. No skal det nok bli tid til både politikk, kultur og blogging.

Den usagte sanninga

For tida er eg i praksis på ein ungdomsskule her i byen. På fredag er det tanken at eg skal undervisa i emnet «Klimapolitikken – eit lokalt og globalt ansvar». Korleis undervisa i vår sivilisasjon sin mogelege undergang? Korleis fortelja ein fjortenåring at om me skal tru eit stort fleirtal av dei vitskapsfolka som syslar med klima, så er verda på veg mot eit samanbrot?

Ovanfor meg sjølv, pleier eg alltid å svara at i lys av klimautfordringa, er det politiske engesjementet viktigare enn nokon gong. Om me skal unngå ukontrollerte klimaendringar som vil setja heile vår sivilisasjon i fare, er me avhengige av at me både som enkeltpersonar skapar nye forteljingar om kva som er det gode liv, og at me som samfunn set andre premissar for utviklinga enn det einsidige vekstperspektivet som pregar politikken i dag. Som nordmenn som flyt rundt på eit feitt oljefat, har me dessutan både eit spesielt ansvar og eit unikt handlingsrom for å vera med på å skapa eit samfunn som riv seg laus frå den oljebaserte teknologien og den einsidige veksttanken.

Men korleis formidla dette i ungdomsskulen? Korleis fortelja ein fjortenåring at ho lever i ein verden som har gått av hengslene, og som truleg vil kollapsa, både økonomisk og økologisk, i løpet av hennar levetid? Kan ein i det heile ta slike ord i bruk?

Eg har ingen svar på desse spørsmåla. Kanskje er det heller ikkje mogeleg å undervisa på ein måte som formidlar alvoret i klimautfordringa, samtidig som elevane blir inspirert til politisk handling bortanfor den dobbeltmoralen som pregar norsk og internasjonal klimapolitikk i dag?

Det er endå lenge til fredag. Det ender nok uansett med at eg ikkje vågar å ta steget så djupt inn i klimautfordringa som eg gjer i dette innlegget. Det får vera grenser for kva ein urøynd ungdomskulelærar skal våga seg på...

(Illustrasjon: www.mdbc.gov.aus)

Gravøl for eit kollektiv

På laurdag var det gravøl for Konkylien. Ein siste gong møttes nokre av oss som har budd der dei siste åra (og nokre av dei mest flittige gjestene), for å «fira, sörga, jubla eller gråta en skvatt», som ein av kollektivistane skreiv i invitasjonen til vår siste fest. Konkylien har vore eit av Tromsø sine mest frilynte og omtalte kollektiv sidan 1989, no skal huset selgast til høgstbydande og berre minnet skal vera att.

Det er knapt nok grenser for kor mange historiar som kan forteljast frå Konkylien, slik blir det vel i eit sentrumsnært kollektiv kor døra alltid stod ulåst. Svært mange noverande eller tidlegare studentar under 40 år i Tromsø har ein eller annan gong sett sin fot i Konkylien, dei fleste på veg til nachspiel i seine nattetimar eller til og med langt utpå morgonkvisten. I nokre av sine finaste stunder har Konkylien dessutan husa musikkfestivalar, filosofiske foredrag, 1.mai-frukostar, politiske debattar, lesesirklar og andre halvoffentlege arrangement. Sjølv kjem eg til å hugsa mange av desse arrangementa som eit uttrykk for det eit kollektiv kan vera på sitt beste: Eit fellesskap om noko meir enn neste fest.

Det blir uansett feil å vektleggja dette (ofte skjøre) fellesskapet framfor det sosiale fellesskapet som har prega Konkylien desse knappe 20 åra. Konkylien er fyrst og fremst billig husleige, sosialt fellesskap, frilynt moral, endelause nachspiel og eit skrikande behov for strengare husreglar. «Skam, trass og trivsel» er kanskje orda som illustrerer Konkylien best, det er i hvert ord som fangar noko av ambivalensen i å bu i eit kollektiv av Konkylien sitt kaliber.

Mine år i Konkylien kjem til å bli ståande som nokre av mine rikaste. Trass i at eg har levd i eit evig kaos her i huset, har dagane mine mest av alt vore prega av skriving, lesing, ranglar, fotball og friviljugt organsisasjonsarbeid. Om eg skal vera ærleg, har eg aldri funnet ein betre kombinasjon for det gode liv i ein universitetsby: Konkylien har lagt til rette for at noko av ambivalensen i meg kunne levast ut.

Ein utopisk visjon?

På slutten av nittitalet gjekk eg eit år på lærarskulen. Den gongen tenkte eg at læraryrket kunne la seg godt kombinera med å driva ein liten økologisk gard i utkanten av bygdenoreg. Det kan i ettertid synast naivt, men den gongen var eg truande til å ha store visjonar for såvel øko-landbruket som for skulen. Eg las både skjønnlitteratur og faglitteratur med denne visjonen for auget, det måtte vel vera mogeleg å skapa seg ein leveveg bortanfor den tidsklemma og det materielle jaget, som prega kvardagen til dei fleste eg kjente på den tida?

Ein plass på vegen har eg mista mine visjonar for både øko-landbruket og for læraryrket. I denne samanhangen skal eg la mine visjonar for øko-landbruket liggja. I staden skal eg stilla spørsmål ved kvifor eg no i haust starta eg no i haust på praktisk pedagogisk utdanning ved Universitet i Tromsø, trass i at eg for lenge sidan har mista mine visjonar for læraryrket? Denne gongen kjem eg nemleg ikkje til tuns med store ord, i staden har eg ei meir praktisk tilnærming til mitt val om å bli lærar: Eg vil ta ei utdanning som kan sikra at eg også i framtida kan fortsetja å leva mitt enkle, bohemaktige (student)liv. Kanskje kjem eg aldri til å jobba ein time som lærar, eg havnar nok snarare i ei deltidsstilling i barnevernet, rusomsorga eller noko slikt. Fordelen med å vera lærarutdanna, er at ein blir regna som fagpersonell i slike stillingar i helsevesent. Samtidig ligg det ein viss melankoli i denne tanken om ei framtid i helsevesenet: Kvar vart det av min gamle visjon om læraryrket?

Draumen om å bli lærar forsvann nok då eg vart medveten om det som ofte synest som skulen si evige svøpe: Den reproduserer dei klasseforskjellane den er sett til å utjevna, og produserer dessutan desillusjonerte samfunnsborgarar. Mi eiga erfaring som elev og som student utplassert i praksis, er at skulen i svært liten grad er i stand til å formidla lærdom som interesserer og engasjerer oss som kjem frå arbeidarklassebakgrunn. For eigen del, er det snarare på tross av, enn på grunn av min tolvårige skulegang, at eg har blitt politisk aktiv og i ein viss grad i stand til å tenkja utanfor dei rammene som det norske samfunnet representerer. Då eg som 19-åring gjekk ut av skulen, var eg både skulelei og fullstendig visjonslaus i høve til kva for mulighetar eg hadde i framtida. Det er mitt bestemte inntrykk at dette er ei vanleg haldning blant arbeidarklasseungdom, truleg også blant dei som kjem frå høgare sosiale lag.

Litt forenkla, er den einaste verkeleg viktige oppgåva skulen har, å "læra" elevane å tenkja sjølvstendig. Sjølvsagt har skulen også sosiale, kulturelle og kunnskapsretta målsetjingar. Desse måla er uansett komplementære eller sekundære. Dersom skulen mislukkast i å «læra» elevane å tenkja sjølvstendig, har han truleg ingen funskjon som ikkje andre arenaer (familien, fotballklubben, sundagsskulen osb.) er vel så gode på.

Er det mogeleg for den norske skulen å fremja den sjølvstendige eleven, som uavhengig av sosial bakgrunn, har eit positivt syn på si eiga framtid? (Eller er skulen dømt til å reprodusera klassane, og berre skapa meining for dei som kjem frå ressurssterke heimar?)

Den dagen eg kan svara ja på dette spørsmålet, skal eg bli lærar i norsk skule.

(Illustrasjon: www.knuthelle.no)

Årets vakraste solidaritetsarrangement?

I helga var det nok ein gong tid for Attac Tromsø si årlege miljøhelg på Gåsvær. Miljøhelga på Gåsvær er noko så sjeldan som ein kombinasjon av eit politisk arrangement og ei naturoppleving. På programmet står såpass ulike postar som innsamling av boss, politisk foredrag, bading, allsong, nattleg rangel og internasjonal solidaritetsgudsteneste.

Gåsvær er ei øy utanom det vanlege. Av kulturlandskapelege inngrep, er her berre eit kapell, ein kyrkjegard og eit lite fråflytta småbruk. I si tid vart kyrkja bygt på Gåsvær fordi øya låg midt mellom mange øyar med ein viss busetnad. Plasseringa av kapellet og kyrkjegarden synes som ei kompromsissløysing, og gjorde at alle i området måtte i båt for å koma til kyrkje. Det skal også nemnast at Gåsvær er ei uvanleg vakker øy. I fare for falla hen til flosklar, får bileta i dette innlegget tala for seg.

Gåsvær-helga er eit arrangement for noverande og tidlegare studentar ved Universitetet i Tromsø. For slike som oss, som elles i studieåret lever urbane middelklassedagar, er Gåsvær-helga eit sjeldan pusterom. Her kan me omsider leggja byen bak oss, og kvardagens krav om forelesningar, treningstimar og pubturar vert berre ein fjern tanke. Samtidig vekkjer denne naturopplevinga ei viss uro i oss: Kvifor lar me det bli med det eine frihelga, når området rundt Tromsø byr på utallige tur- og friluftslivmulighetar? Slik har eg tenkt kvart år eg har vore på Gåsvær, likefullt blir det alltid med denne eine turen i året.

Det som uansett gjer Gåsvær-helga til noko meir enn ei vanleg turoppleving, er det sterke politiske fokuset i programmet. Både gjennom det politiske seminaret om laurdagen, og i solidaritetsgudstenesta om sundagen, vart det sett fokus på det faktum at fattige land i mange samanhengar har liten eller ingen tilgang på medisinar. Mykje av årsaka til dette, er patentrettane på medisin, som i korttekst er vestlege land sin strategi for å sikra at legemiddelindustrien forblir ein av verdas mest profitable industriar. Den nødvendige konsekvensen av dette, er at fattige land ikkje har råd til å kjøpa medisinane på grunn av den rådyre patenten, og dessutan at det svært liten grad blir forska på medisinar mot dei sjukdommane som er mest relevante i land i sør (to døme er malaria og HIV). Ein kan undra seg over kvifor dette systemet overlever, i grunnen møter det forbausande lite motstand i vestlege land. Kva skal me seia om samfunnet vårt, når omsynet til legemiddelindustrien sine profittar er blitt så viktig, at me med opne auger lar verdas fattige døy fordi dei ikkje kan betala for vårt inneffektive og rådyre medisinregime?

Når dette er sagt, skal det heller ikkje stikkast under ein stol at Gåsvær-helga også er prega av meir lettliva innslag. Bading, grilling, lausprat og openlys flørt er nokre av innslaga som høyrer med på ei Gåsvær-helg. Fyrst og fremst kjem me nok likevel til å hugsa allsongen, det var ein pust av -70-tal rundt leirbålet denne septembernatta.

Kvifor lesa biografiar?

Til vanleg er eg ikkje særleg glad i å lesa biografiar. Forrige veke gjorde eg eit unntak, eg brukte nemleg helga til å lesa Afred Fidjestøl sin nye biografi om Per Sivle. Noko av årsaka til at eg ville lesa denne biografien, var at Fidjestøl har vist seg som ein gåverik skribent tidlegare, og dessutan at eg berre på overflata kjente Per Sivle si livssoge.

Ved fyrste augnekast synest livssoga til Per Sivle som ein versjon av ein kjent kunstnarbiografi i norsk litteratur- og kunsthistorie: Den handlar om den unge bondesonen som kjem til Kristiania for å «studera eller døy», og som seinare vert ein sentral politisk og kunstnarleg figur i hovudstaden. Trass i at diktaren Per Sivle på mange måtar fell inn i rekkja av slike kunstnarbiografar på siste halvdelen av 1800-talet, er soga hans så sterkt prega av motsetnader og nederlag at Sivle ikkje heilt passar inn i dette mønsteret.

Tittelen på biografien, «Eit halvt liv», er sjeldan treffande, og fangar den ambivalensen som prega Sivle. Allereie under svangerskapet prøver mora til Per å ta sitt eige liv, det er eit forvarsel om den dødslengten som prega Per Sivle i heile hans vaksne liv. Sivle fekk heller aldri det litterære gjennombrotet som han hadde talent til. Endelause pengesorger, manglande sjølvdisiplin og drukkenskap bidrog til at Sivle sitt forfattarskap vart uforløyst, og til at familielivet hans vart ruinert.

Eit av Fidjestøl sine vellukka grep i biografien, er å starta biografien med Sivle sitt sjølvmord ein seinsumardag i 1904, og med dette som utgangspunkt fortelja biografien om eit motsetnadssfyllt diktarliv. Dette grepet gjev biografien ein sterk intensitet: Fidjestøl sin usentimentale omgang med Sivle sin økonomiske kamp for å overleva, og med hans alltid nærværande dødsdrift, gjer biografien til ein «pageturner».

Som alle gode biografiar, er «Eit halvt liv» også eit forvitneleg tidsbilete. Gjennom dei to tiåra Sivle verka som diktar, avisredaktør, polemikar og viseforfattar i norsk offentlighet (1880-90), får me i selskap av Fidjestøl utfordra og utvida perspektivet på åra som var ei blømingstid, både politisk og kulturelt her i landet.

Noko av årsaka til at eg har hatt ein viss aversjon mot biografiar, er at dei ofte er for psykologiserande. Biografar har ein ufin hang til å overfokusera dei ufjelge sidene ved ein kunstnar sin personlegdom, som lesar trur eg mange av oss er meir interessert i kva som er drivkrafta bak og bodskapet til dei ein les om. Fidjestøl gå heldigvis ikkje i denne fella, ved hjelp av Sivle si aktive rolle som samfunnsdebattant og politisk diktar, er både samtidshistoria og kunstnarkallet sterkare innslag enn privatpsykologien i denne biografien.

Det er mykje som skal lesast, og det er mykje som skal gjerast i eit halvt liv. Ein av dei tinga du med fordel kan unna deg, er å lesa denne biografien.

Augneblinkens estetikk

Neivel. Så greidde eg heller ikkje denne gongen å halda meg til planen. Som nevnt i forrige innlegg, skulle eg stoppa ein kveld eller to i Stamsund før eg fór vidare sørover mot vår og vestland. Slik gjekk det ikkje. Etter åtte dagar i Stamsund, greidde eg i kveld endeleg å koma meg ombord att i sydgåande Hurtigrute.

Når dette er sagt, er det ingen grunn til å klaga på at eg måtte bli i Stamsund. Her har eg nemleg sett og opplevd meir enn det som vanlegvis er meg forunt på ei veke: Eg har skrevet og levert to heimeeksamenar, eg har sett ein spe og halvsur vår skifta ham og bli til full sumar, og eg har gått nokre flotte fjellturar. Dessutan har det vore teaterfestival her i bygda sidan tysdag, og det har blitt tid til både teater, foredrag og nattleg rangel. Viktigast av alt er nok likevel herberget eg budd i, og folka eg har møtt der. Herberget i Stamsund er nemleg ein stad kor ein kan prøva ut den gamle floskelen om å leva i augneblinken. Her kjem folk frå heile Europa, og felles for alle er at dei har god tid til å vera der dei er. Gjennom lange dagar og kveldar går drøsen i kjøkenet (sjå bilete). Oftast om det kvardagslege og perifere, i små augneblink om det viktige og sentrale.

Nokre bur her ein dag eller to, andre i veker og månader. Ei eldre tysk kvinne, som nyss vart pensjonert, hadde ifølge eigne ord sykla den lange vegen frå Frankfurt for å finna ut kvar ho var, og kvar ho skulle. Ein middeladrande brite kom ein gong til Stamsund i midten av tjueåra, og hadde sidan reist årjamnt til herberget for å fiska og for å nyta den stilla han ikkje kunne finna i London. Slik kunne ein fortsetja, folka på herberget i Stamsund er som andre folk. Den einaste forskjellen er at folk på herberge er på ferie, og derfor kan vera der dei er.

Stamsund har meir enn lausprat å by på! I dag var eg så heldig at eg fekk med meg eit foredrag av det sjeldne sorten. Anniken Greve, fyrsteamanuensis i litteratur, kom til bygda i høve teaterfestivalen og heldt foredrag over temaet «Holocaust: Glemselens logikk og hukommelsens estetikk». Holocaust er nok eit av dei mest krevjande tema ein kan halda foredrag om, «tyngden i erfaringene forpurrer enhver kommentar», som Greve sa i innleiinga.

Dette må uansett vera eit av dei beste foredraga eg har høyrt på lang, lang tid. Greve sitt utganspunkt var ein refleksjon rundt Primo Levi sin roman «Hvis det er et menneske», som omhandlar Levi si tid som deportert jøde i Auswitz. Gjennom refleksjonen over «Hvis det er et menneske» og dei litterære grepa i romanen, drøfta Greve korleis gløymselen på ulike vis har prega både Tyskland og Noreg i tiåra etter verdskrigen. I Tyskland tok det tjue før den tyske ålmenta så smått byrja å forhalda seg til Holocaust, her i landet har me i alt for mange år fortalt krigssoga utan å ta med at norsk politi og norsk etterretning hjalp til med å deportera meir enn halvparten av dei norske jødane.

Når ein høyrer ein så gåverik og belest forelesar som Greve, kjem ein også i tankar om kor lite ein sjølv les og reflekterer over litteratur. Eg må innrømma at eg dei siste åra nesten utelukkande har lese faglitteratur, det kjennest som år og dag sidan sist eg las ein roman eller ei diktsamling. Sjølv om det er mykje innsikt og inspirasjon å henta i god faglitteratur, kjem me ikkje utanom at det er skjønnlitteraturen som er best eigna til å utfordra rammene me lever liva våre innanfor.

Etter venlege dagar og eit forvitneleg foredrag, reiser ein ikkje vidare utan ein viss ettertanke. Dagane i herberget har minna meg om kor lett og motstandslaust ein kan leva når ein møter dei rette folka. Samtidig fortel dagens foredrag at eg må få større fordjuping og fokus inn i min flyktige kvardag. Ein plass i midten ligg vel løysinga for ein farande fant!

Langsam ferd mot vår

I går kveld satte eg meg på Hurtigruteskipet «Midnatsol» frå Tromsø til Bergen, fyrst og fremst for å skriva ferdig to heimeeksamenar eg skal levera levera i løpet av den komande veka. Tanken er at eg skal kunne bruka brorparten av tida mi dei neste dagane på skriving, ombord i skipet er korkje internett, aviser eller andre utanomfaglege freistingar. Her er det berre nokre pensumbøker, ein PC og eit utal utanlandske pensjonistar.

Som så ofte før, reiser eg heller ikkje denne gongen beinveges dit eg skal. I kveld går eg av i Stamsund, der skal eg som før bu ein dag eller to på herberget i bygda (sjå bilete). Seinare i veka blir det kanskje ein dag i Trondheim, og eg ser heller ikkje vekk frå at det kan bli ein stopp i Ålesund, sidan eg aldri har sett min fot der. Det gode med å reisa med Hurtigruta, er den tilbakelente, nesten kontemplative stemninga som rår ombord. Her er det ingenting som står på, mobilen er avslått og den kvardagslege tidsklemma ligg att på hurtigrutekaia i Tromsø. Alt ein veit er at ein skal skriva nokre halvgjorte akademiske tekstar i løpet av den neste veka, såpass skal ein vel også greia.

Reisa mi vert også ei langsam ferd mot våren på Vestlandet. Dei siste åra har eg alltid fått eit mildt sjokk når eg har kome med fly til Bergen etter ein lang, grå vår i nord. I år blir det ein noko mjukare overgang, allereie i Svolvær no i ettermiddag merka me at det er ein annan grønfarge som pregar landskapet enn det er i Tromsø.

Sjølv under slike tilhøve, er det eit faktum at mange av oss er prega av ei viss uro. Det eg nemleg ikkje visste då eg gjekk ombord i «Midnatsol», er at det dette skipet husar ein aggressiv magesjau i desse dagar. Dei som vert smitta, må opphalda seg i umiddelbar nærleik av eit toalett i eitt til to døgn. For meg, som søv på ein benk i baren og ikkje har lugar med toalett og andre spyfasilitetar, er dette ein mildt sagt utriveleg tanke. Førebels er det ingenting som tyder på at eg er smitta av viruset som har sett dagsorden i norske media dei siste dagane, det er likevel ikkje fritt for at eg kjenner på ei stikkande uro i både mage og sinn...

«My fifteen minutes of fame»

Fyrste gong eg fekk eit avisoppslag var eg seks år. Den gongen tente eg på og brann ned eit av uthusa på garden heime, og vegen var ikkje lang til hovudoppslag på framsida i lokalavisa. Sidan den gong, har eg med jamne mellomrom hatt mi tilmålte tid og plass i eter- og avismedium. Stort sett har eg vel hatt eitt og anna å melda om verdas skeive gang, det er heller ikkje fritt for at eg har stukket nasen fram når ein eller annan kjendis har vore i by'n. «We all have our fifteen minutes of fame», som britane seier.

No i helga var eg som så ofte før på helgerangel i Tromsø, slik har det lett for å bli etter ei lang veke på universitetsbiblioteket. Denne laurdagen var me på Reggaekveld på Verdensteateret, ein av uteplassane for oss som er heimehøyrande i akademia her i byen. Som ventande er, rann kvelden og halve natta vekk i eit surr av frilynt dans, nytappa mackøl og laust pisspreik. Innimellom halvlitrane, minnest nokre av oss at det kom ein fotograf bort til bordet vårt og ville ta bilete av oss til ei nettside ho kalte kjendis.no. Kvifor ikkje, tenkte me vel, dette må jo vera ei side for dei mest hardbarka nettsurfarane.

Eg kjem aldri til å undervurdera kjendis.no igjen. På måndag tikka det inn tekstmeldingar og meldingar i innboksen min på facebook om at eg var observert på kjendis.no! Dessutan meldte ei klassevennine frå barndommen at eg var hovudoppslag på den uofisielle heimesida til heimkommunen min, tysnesingen.no, under den tabloide overskrifta «Askild på by'n».

Me skal vel fyrst og fremst vera glade for at me vart fotograferte, det er faktisk ikkje alle forunt å få vist seg fram på rangel på ein såpass flittig besøkt nettstad som kjendis.no. Eg klarar likevel ikkje å fri meg frå tanken om kor lite kraft det er i dei tekstane eg skriv, i høve til dette eine biletet på kjendis.no. Når ein skriv innlegg i avisene om dobbeltmoralen i norsk politikk, eller om behovet for eit kompromisslaust miljøparti i den norske ålmenta (Miljøpartiet Dei Grøne), høyrer ein knapt eit knyst frå nokon. Skulle ein dog vera så heldig å bli fotografert av ei tabloid nettside i løpet av sin fortumla gang gjennom laurdagsnatta, får ein oppslag og merksemd som aldri før. Under slike tilhøve, kan ein lura på om tida er mogen for å leggja pennen frå seg?

Det høyrer óg med til soga at eg gjekk heim frå Verdensteateret den natta med eit par saftige bitemerke på høgre armen. Etter ein slik rangel, skal ingen skal sei at Tromsønatta er forutsigbar!

(Bilete: kjendis.no)

Link til tysnesingen.no sitt oppslag

"Vi som ikke bygde Norge"

Dei siste åra har det slått meg kor mange i tjue- og tredveåra som slit med ei kjensle av å vera skuffa over kva livet har å by på. Eit typisk utslag av denne kjensla høyrte eg her om dagen: «Vaksenlivet blei aldri slik eg trudde det skulle bli, korkje jobben eller privatlivet har levd opp til dei forventningane eg ein gong hadde». Kva er det som gjer at så mange av oss er desillusjonerte?

Oppfatninga av å vera desillusjonert, skuldast truleg fyrst og fremst i manglande visjonar i privatlivet. Sterkast er nok oppfatninga av at det er svært vanskeleg å finna seg ein livsledsagar i vår tid. Mange er i eit forhold, ein god del av desse i mangel eller i vente på noko betre. Alt for mange av dei eg kjenner, føler seg meir eller mindre ferdige med kjærleiken, fordi dei har gitt opp å nokon gong finna ein partnar dei verkeleg passar saman med.

Ein anna aspekt som gjer mange desillusjonerte, er kjensla av at arbeidslivet og den jamne, grå vaksenkvardagen ikkje byr på dei utfordringane og dei opplevingane som mange trudde den skulle. For ei tid sidan var eg på rangel med tre karar tidleg i tredveåra. Alle tre med gode universitetsgrader frå UiTø, alle tre med relativt ferske, attraktive jobbar. Felles for dei tre var at dei etter ei tid i arbeidslivet følte at jobben deira korkje var utfordrande eller utviklande. Dei tre gjekk ut av universitetet med ein visjon om å gjera godt arbeid i ein interessant jobb. I realiteten opplevde dei at arbeidslivet krevde at dei gjorde middels innsats, og konsekvensen var at ein talte dagar til helg og månader til ferie. Sjølv om langtfrå alle er like misnøgde med arbeidet som desse karane, er det ingen tvil om at alt for mange er skuffa over at arbeidslivet er mindre utfordrande og utviklande enn det me forestiller oss som studentar.

Ei meir politisk forståing av kvifor me er desillusjonerte, er det å tilhøyra den generasjonen som Erlend Loe i boka «L» omtalar som «Vi som ikke bygde Norge». Loe sitt utganspunkt er at han tilhøyrer generasjonen som er komen til duk og dekka bord som barn av ein svært generøs velferdsstat. Alt det viktige er ferdigbygd, for Loe sine gutar står det berre att å dyrka seg sjølv og sine eigne navlebeskuande prosjekt. Ti år etter at Loe skapte sitt naive og ironiske univers, er det grunn til å spørja om Loe sin allegori framleis er gyldig?

«Vi som ikke bygde Norge» er nok framleis eit bilete som mange kjenner seg att i, kanskje står det likevel for fall? Både 11.september og det sterke fokuset på klimaendringane det siste året, viser at både Noreg og heile den vestlege verda står ovanfor utfordringar som inneber at me må byggja samfunnet vårt på nytt. Som barn av det norske oljeeventyret er me ufriviljug blitt fanga i eit forbruksmønster og i ein livsstil som har brakt verda ut i ei djup økologisk krise, samtidig som me er ansvarlege for å finna løysinga på denne krisa.

Kva skal me så gjera for å koma ut av vår eksistensielle krise? Ifølge filosofen Hanna Arendt har livet to aspekt, eit privat og eit offentleg. Mennesket kan ikkje nå sitt fulle potensial utan å delta i begge desse sfærane, vår samtid sitt einsidige fokus på det private vert slik sett eit blindspor. Sjølv om mange deltek på den offentlege sfæren i nokre samanhengar, er det påfallande kor lite politisk aktive mange av oss er. Dersom det finnes ein veg ut av det desillusjonerte, er det ingen tvil om at den går gjennom engasjementet for noko anna og større enn vårt private velvære.

(På trykk i studentavisa Utropia i september 2007)

Tid for klage, tid for dans

Etter fem månader med innhaldslause dagar er den endeleg her igjen: Fotballsesongen. Idag set me oss som så mange gongar før på bussen til Bergen. I byen ventar opningskamp i 1.divisjon mellom Løv-Ham og Bryne, etter det blir det pubtur og Viking-Rosenborg på storskjerm. Natt til i morgon ber det vidare med tog til Austlandet, då er det nemleg tid for årets fyrste Brannkamp i Bærum mot Stabæk. Slik skal det fortsetja i sju månader til endes, fotball er vår faste føde i sumarhalvåret.

Ingen seriestart utan tabelltipping. Tradisjon tru drøymer me om Brann-gull, men det blir nok med draumen i år også. Sjølv om eg hatar å skriva dette, er min dystre spådom at det ufjelge bartefolket tar nok eit seriegull. Slik ser tippeligatabellen ut når status skal gjerast opp i november:

1.rbk
2.LSK
3.Viking
4.Brann
5.Stabæk
6.vif
7.Lyn
8.Tromsø
9.Start
10.Fredrikstad
11.Godset
12.Odd
13.Sandefjord
14.Ålesund

Eigentlig hatar eg denne tabellen, det er realisten i meg som talar her. Viss rbk blir meister, Brann nr.4 og Ålesund rykker ned, blir det den tristaste fotballsesongen på mange år. Me får tru eg skjemmest over spådomane mine i november...

(Illustrasjon: Monica Westvold, Utropia)

I staden for påskekrim

I desse påskedagar er det tid for lesing og lauspreik. Eg kan ikkje dy meg for å koma med eit lite lesetips for høgtida, i det siste har eg nemleg lese ein rapport om klimapolitikk og kvotehandel som fleire burde ta seg tid til.

Rapporten vart lansert av Dag Hammarskjöld-stiftinga på Verdas Sosiale Forum i januar i år. Den er lettfatteleg skrevet i form av ein sokratisk dialog, og er dessutan gratis tilgjengeleg på nettet. Rapporten presenterer på forvitneleg vis den dobbeltmoralske retorikken og politikken som pregar vestlege land i klimapolitikken.

Har du berre ein liten halvtime til overs, kan du nøya deg med innleiingskapitelet, som i korttekst presenterer den vitskaplege og politiske diskursen rundt klimautfordringa. Har du derimot nokre nokre timar å avsjå, kan du sjå fram til ei brei, engasjert framstiling av den viktigaste politiske utfordringa i vår tid!

God påske!

Eit halvt liv

Gudane skal vita at eg er ein sjarlatan.
Eg framstår som jævla sikker,
med gode vendingar på tunga
og kunnskap i ræva.

Folk skulle berre visst,
kor lite eg eigentleg veit og kan.
Eg har ingen fasthet,
ingen retning,
intet innhald,
ingen tyngde.

Men portvin,
det kan me drikka,
og piss,
det kan me preika.
Sitja her i ein sus
og tenkja og tala dei
store,
ambisiøse orda.

I slike stunder kan ein tenkja
at me har noko å melda.
Men nei du,
ikkje faen,
enkelte ting forandrar seg ikkje,

her kjem ein som skal vingla
gjennom dagane og som til og med
skal forlata dette livet
halvhjarta.

Eit vakkert dokument

«De europeiske Attac-organisasjonene anser EU i sin nåværende form å være et alvorlig hinder for å opnå demokrati, grunnleggende rettigheter, sosial trygghet, likestilling og et bærekraftig miljø. Den Europeiske Union lider av manglende demokrati, legitimitet og åpenhet, og styres av et sett med traktater som tvinger en nyliberalistisk politikk på medlemslandene og resten av verden.»

Med desse orda opnar dei europeiske Attac-organisasjonane sitt forslag til ny grunnlov for EU. Dokumentet er både den skarpaste kritikken og den flottaste visjonen for EU me har sett på lang tid, dette bør alle europearar med interesse for demokrati lesa.

Dokumentet viser også kvifor mange av oss er EU-motstandarar: EU er i all hovudsak ein udemokratisk og elitistisk overnasjonal institusjon. Dersom ein trur på demokratiske rettar som deltaking, openheit og representativt styre, er det svært vanskeleg å forsvara EU som institusjon.

Samtidig vil det alltid vera knytt ein viss ambivalens til det å vera EU-motstandar. Anten me vil eller ikkje, er Noreg ein del av Europa, og aleinegangen vår set oss utanfor og hindrar oss i å vera med å påverka EU i ein meir demokratisk retning.

Uansett er det liten tvil om at stemmeseddelen med «NEI» som me nytta i 1994, står seg minst like godt idag som for tretten år sidan. Fyrst den dagen EU tek nokre grunnleggjande demokratiske grep, er det tid for å tenkja seg om ein gong til.

Kvifor vil folk bu på bygda?

Denne veka gjorde eg tidleg påskeretrett til Tysnes for å ta att alt det pensumet eg ikkje har fått lese til no i semesteret. Ingen kaffibar, verdsvevsforbindelse eller ølstove freistar mitt urbane middelklassesinn her i bygda.

Eg har no likevel tatt meg tid til å oppdatera meg på kva som har skjedd på Tysnes sidan sist. I kveld har eg nemleg lese dei siste utgåvene av lokalavisa Tysnes frå perm til perm. I korttekst, er det kommunevalget, fråflytting og lokal næringsutvikling som har stjåle overskriftene dei siste vekene. Fråflyttingsdebatten interesserer meg naturleg nok mest, sidan eg i mange år var ein uttalt bygde- og gardsromantikar.

I debatten om kva øykommunen Tysnes med sine 2700 innbyggjarar treng for å få fleire til å bli bufaste på øya, dominerer storslegne planar om rådyre vegutbyggingar og gigantiske hengebruprosjekt. Dei siste vekene har attpåtil eit par av dei lokale politiske partia lansert ein hovudlaus plan om eit badeland til 20-30 millionar.

I all hovudsak meiner eg at alle desse planane byggjer på ei grunnleggjande misforståing om kva som er verdien i å bu på bygda. Eg kjenner ingen som vil flytta på landet fordi dei trur at bygda kan konkurrera med byen i utval av fritidstilbod eller i vegstandard. I staden er det nærleiken til naturen og verdien av å kunne leva langsommare, som får folk til å ynskja og flytta til bygda. I lys av dette, må målet for Tysnes i åra framover vera å bevara mest mogeleg urørt natur og halda i hevd eit tradisjonelt kulturlandskap. Desse natur- og kulturverdiane må setja premisset for både vegutbygginga og for næringsutviklinga. Derfor er både planane om kyststamveg over Tysnes og planane for utbygging av Onarheimsvassdraget, feilslegne prosjekt i eit busetjingsperspektiv.

Etter mitt syn, er Tysnes si hovudutfordring snarare eit mentalitetsproblem enn eit vegproblem. Fyrst og fremst fordi folk her altfor eksluderande ovanfor nye innflyttarar. Nokre av dei tilflyttarane eg kjenner her i bygda, er knapt nok integrerte etter å ha budd her i over 20 år. Eg har budd på omkring 10-12 ulike stader i inn- og utland dei siste åra, av desse regnar eg berre Stord som like eksluderande som Tysnes.

Reisetida frå Tysnes til Bergen er omlag ein og ein halv time idag. I løpet av nokre år vil den vera nede i ein time. Den dagen det skjer, er det truleg berre den eksluderande bygdementaliteten som kan hindra Tysnes frå å bli ein av dei raskast veksande kommunane i Hordaland.

Dobbeltmoralens retorikk

I ulike sosiale samanhengar har eg dei siste månadane oftare og oftare møtt folk som har hevda at tida er mogen for å avslutta den norske oljealderen. Umiddelbart kan dette uansett synast som ein realitetsfjern idé: Korleis kan ein i fullt alvor hevda at Noreg skal leggja ned industrien som legg grunnlaget for ein generøs velferdsstatpolitikk idag, og for framtige pensjonsinntekter for oss som er unge idag?

Svaret på dette kan i korttekst formulerast i tre ord: Den globale oppvarminga. Sidan i haust, då klimadebatten fann sin rettmessige plass i norsk offentlighet, har det gått opp for mange at den vestlege sivilisasjonen er truga dersom me fortset å basera energiforbruket vårt på fossile kjelder.

Samtidig som såpass tungsindige innsikter er i ferd med å vinna fotfeste mellom vanlege folk, fortset det globale politiske spelet med forhandlingar om nærast ubetydelege utsleppsreduksjonar. Her i landet vert dette paradokset understreka ved at arbeidet for framtidige norske klimautslepp fortset med uforminska styrke (gjennom kjøp av klimakvotar, leiteboring, utbygging av nye oljefelt, oppkjøp av utanlandske oljeressursar), parallelt med at politikarane overbyr kvarandre i mål om reduksjonar i klimagassutsleppa. Kor lenge skal norske politikarar få fortsetja denne dobbeltmoralske politikken og retorikken?

Noreg framstår som ein av dei største pådrivarane for klimaendringane, både i form av petroleumspolitikken og energibruken. Så seint som i 2005 var me verdas 3.største olje- og gasseksportør, og me er eit av dei landa i verda som brukar mest energi/innbyggjar. Det er også verdt å leggja merke til at Noreg har ein påfallande svak miljøprofil i forvaltninga av oljeformuen. Om nokre månader passerer det norske oljefondet 2000 milliardar kroner. Desse pengane vert idag nesten utelukkande investert i vestlege aksje- og finansmarknadar, oljefondet manglar eit mandat til å investera i land i sør og i fornybar energi. Tanken er at oljefondet om nokre tiår skal sikra at nokre millionar nordmenn skal kunne ovra seg i verdas mest generøse statlege pensjonsordning. Samtidig tyder mykje på at det vil vera heilt andre utfordringar enn pensjonen som vil uroa oss om 40-50 år. Idag framstår Noreg med stolthet som fredsmeklar og verdsmeister i bistand på den internasjonale politiske arenaen, dette biletet vil fort bli snudd på hovudet den dagen verda «oppdagar» kor usolidarisk og egoistisk Noreg forvaltar oljeformuen.

Tida er inne for å setja ein ny dagsorden i norsk politikk. Den dobbeltmoralske retorikken, som både tek til orde for ein offensiv oljeutvinningspolitikk og for ein ansvarleg klimapolitikk, kan ikkje lenger aksepterast. Den Saudi-arabiske oljeministeren Even Sheikh Zaki Yamani sa ein gong: «The stone age did not end for lack of stone, and the oil age will run out long before the world run out of oil». Når skal norske politikarar vakna til at me som styrtrik oljenasjon har eit særskilt ansvar for å utvikla teknologi som kan framskynda overgangen frå fossil til karbonfri energi?

Dei eg har møtt som tek til orde for stopp i den norske oljeutvinninga, har det til felles at dei ikkje er politisk aktive. Det er uansett ingen tvil om at synspunktet deira om stopp i oljeutvinninga, er langt meir i takt med vitskapen enn nokon norsk stortingspolitikar er. Eit fleirtal av klimaforskarane, ser det som truleg at me treng minimum 60% reduksjon i dei globale klimagassutsleppa innan 2030 dersom me skal unngå klimaendringar ute av kontroll. Skal greia dette, er er ei nedbygging av norsk og internasjonal petroleumsindustri einaste utveg. Overgangen frå fossil til karbonfri energi vil sjølvsagt ikkje bli enkel, det trengst enorme investeringar og ditto politisk vilje for at karbonfrie energikjelder i hovudsak skal kunne overta for fossile energikjelder innan 20-25 år.

Overgangen til karbonfri energi at nokre land er viljuge til å gå i spissen, og satsa tungt på fornybar energi. Noreg har eit spesielt ansvar for å bli eit av desse landa, gjennom oljefondet har me også muligheten. Ved å omdefinera forvaltningsmandatet for det norske oljefondet, kan oljefondet gå frå å vera eit defensivt investeringsfond i vestleg økonomi, til å bli eit offensivt, globalt investeringsfond i fornybar energi.

Det eventyrlege kapittelet i norsk historie som heiter «Den norske oljealderen» fyller snart førti år. Kor lenge skal me venta før den norske offentligheten og norske politikarar innser at det einaste ansvarlege er å innsjå at denne epoken går mot slutten?

(Innlegget vart trykt i Nordlys 29.mars 2007)
(trykt i Bergens Tidende 15.april 2007)

Kjedereglar som skriftemål

Kjedereglane har nådd bloggverda. Ein viss Misha BB har gitt meg sisten, som betyr at eg må avsløra seks «rare» ting om meg sjølv. Denne formen for skriftemål er vel eit teikn på det endelege forfall i bloggarverda, skulle ikkje blogginga vera ein ny politisk og kulturell offentlighet?

Vel, i desse eksibisjonistiske tider er eg ikkje verre på det enn at eg meir enn gjerne avslører seks rare ting om meg sjølv. Denne kjederekka stoppar uansett her. Eg bryt med fullt overlegg reglane, som er trøyttsam lesning. Desse seks relativt ukjente og rare fakta om meg, markerer slutten på ei kjedemailrekke:

1. I ungdommen var Ragnar Hovland (sjå bilete) favorittforfattaren min. Den gongen meinte eg at dette var hans mest innsiktsfulle tekst: «Eg er ikkje vanskeleg. Dei jentene som har lyst på meg, har eg lyst på.»

2. I 1982 sette eg fyr på mitt fyrste hus. Den brannen vart også mitt fyrste framsideoppslag i ei norsk avis.

3.I mange samanhengar er det vanskeleg å innrømma ovanfor seg sjølv at ein er i utakt med si eiga tid og sin eigen generasjon. I andre samanhengar, kjennest det som eit privelegium å vera utdatert. I den oppheta debatten på slutten av -90-talet om kor vidt toalettet i Uggdal kyrkje (på Tysnes) skulle vera eit utedo eller eit innedo, var eg stolt av å tilhøyra dei som forsvarte utedo-alternativet med nebb og klør. Det får vera grenser for kva ei kyrkje kan tillata seg, også i moderne tid.

4. Tidleg i tjueåra hadde eg ein Honda FZ50 automatgirsmoped med maksimalfart på 45 km/t på flate strekningar. Den gongen reiste frå bygd til bygd på mopeden i regionane aust og sør for Bergen, eg kunne køyra opp mot 400 kilometer på ein dag på veg til eit viktig oppdrag i ei eller anna bortgøymt bygd. Eg var likevel ingen reisande emissær i vestlansbygdene, i staden var eg ein høgst middelmådig assistentdommar på veg til viktige oppdrag i 3. og 4.divisjon i lokalfotballen i Sunnhordland og Hardanger.

5. I 1993, då eg var 18 år, var eg medskulding i at Lars Sponheim fekk ei rikspolitisk karriere. Eg misbrukte nemleg min fyrste stemmeseddel til å stemma Sponheim inn på Hordalandsbenken på tinget for partiet Venstre. Dette forklarar kvifor eg idag er prinsipiell motstandarar av at tenåringar skal ha stemmerett.

6. Det styggaste eg nokonsinne har tenkt: «Når eg blir stor, skal eg skaffa meg ei fin kone og ein god jobb. Eg skal dessutan kjøpa meg eit hus, ein bil, ein hund, eit stereoanlegg, ein elektrisk tannbørste, ein svær flatskjerm-TV med kabel, ei lita hytte på fjellet må det bli, og kva med snekke, treng ikkje alle ein tur på fjorden innimellom, og gløym no ikkje den store boksamlinga eg skal ha, det skal bli tider det, med hus, kone, ungar og eit stabilt liv og medlemsskap i NAF og pensjonsspareordning, og eg skal gå i full jobb slik at heile familien kan reisa på pakkeur til syden to veker i året, og om laurdagen skal eg drikka øl i ein mjuk sofa og sjå på fotball på Canal Pluss, og når sundagen kjem skal me gå tur med hunden og ungane i ein vakker lauvskog, og eg skal stå der i lauvskogen og kjenna på ei enkel glede, eg skal stå der og kjenna på at eg har alt eg har drøymt om å få, og då skal eg vel endeleg stå der og føla meg lukkeleg?».

Tønsvika revisited!

I går kveld kom eg tilbake til mitt gamle husvære i Tønsvika (sjå bilete). Her er mangt som før, fyrst og fremst er både naturen og stilla her ute slåande for ein som ferdast i storbyen til kvardags.

Eitt og anna nytt er her no óg, mellom anna har det vore utskiftning i saueflokken sidan eg budde her i vår. Ein ny vær er komen til gards, og gamlesøya «Isadora» har fått selskap av ei namnlaus ungsøye. Dessutan har hankatten på tunet vore gjennom eit hamskifte sidan sist, og han framstår no med langt større tyngde enn før.

I går baud min gamle husvert på både fruktte og skjenk, og den månelyse marskvelden forsvann i kjent snakk om småskala sauedrift og mykje av det andre som livet i Tønsvika og Tromsø har å by på. Grytidleg idag reiste husverten min på jobb, og eg har fyrt i omnen og nytt ein stille dag i lenestolen i stova i Tønsvika. Av og til treng ein å kjenna på pusten av sine tidlegare liv, og det kan vera mykje inspirasjon å henta i dei prosjekta ein har bak seg. Tida i Tønsvika representerer vel kanskje det næraste eg har vore det ideale studentliv, med rom for både akademia, organisasjonarbeid og ein roleg, naturnær kvardag. I lys av denne insikta, er det vel inga overrasking at eg her ute tenkjer mykje på kva i all verda eg tenkte på då eg flytta til Oslo i haust?

Eg skal likevel ikkje kvila lenge i nostalgien her i Tønsvika. Allereie i morgon vender eg nasen sørover. Det skal vera landsmøte i Attac til helga, og me har som alltid nokre viktige saker på tapetet. Mellom mangt anna, skal me velga mellom «Oljeformueforvaltning i eit globalt rettferdsperspektiv» og «Global migrasjon» som kunnskapsnettverkssatsing det neste året. Det er ingen løyndom at eg ber på ein spesiell godhug for fyrstnevnte sak, etter mitt syn treng Attac ein såpass offensiv sak om me skal behalda vår viktige posisjon i offentligheten.

Trass i at det burde vera nok å fokusera på utfordringane i Attac og på studiet, har altså reisa mi til Tønsvika vekt minner om farne dagar i meg. Når skal denne evige reisinga mi mellom ulike prosjekt og stader ta slutt? Er eg nokon gong i stand til å vera tilstades i all denne reisinga? Og ikkje minst: Er det eigentleg nokon samanheng mellom alle desse prosjekta mine?

No må eg likevel sei at eg har fått jamnt nok av melankoli og ettertanke. Herifrå ser eg framover. Det får vera grenser for sjølvdestruktivitet, no er det storbyen og landsmøtet i Attac som gjeld. Tønsvika og anna gamalt rask får klara seg sjølv. Så får heller tida visa om eg nokonsinne lærer meg å leva i takt med dei innsiktene som livet lærer oss.

Gudinneøya og den kritiske offentligheten

Heimkommunen min Tysnes (sjå bilete) har dei siste åra lagt stort vinn på å marknadsføra seg som «Gudinneøya Tysnes». Bakgrunnen for dette tilnavnet, er at ein har regna med at Tysnes i førhistorisk tid var eit sentrum for gudedyrking, og at mange stader på Tysnes derfor ber navn etter norrøne gudar og gudinner. På heimesida til Tysnes kommune kan ein lesa: «Tysnes er ei mytisk øy med mykje kultur og historie. Njardarlog, som er det gamle namnet på Tysnes, kjem av grødeguden Njord, og var ei tid det religiøse senteret for store delar av Vestlandet.»

I ein forvitneleg artikkel i Sunnhordland Årbok i 2005 viser lokalhistorikaren Knut Rage at det er på høg tid at me stiller spørsmål ved stadnavngranskinga som ligg til grunn for mytologien rundt «Gudinneøya Tysnes». Rage viser til at språkforskaren Eivind Vågslid i arbeidet sitt har vist at det er sannsynleg at mange av stadnavna på Tysnes har meir sekulære røter enn me likar å tru. Vågslid gjekk svært grundig til verks, og dei fleste stadnavna med påståtte religiøse røter på Tysnes vart avmytologiserte. I mange tilfelle er det truleg at td. haugar, nes eller bustader ligg til grunn for stadnavna, og ikkje gudar, gudinner eller offerstader slik me til no har trudd.

Det som uroar mest i denne saka, er ikkje at me tysnesingar truleg har kvilt i ei illusorisk oppfatning om me bur på ei «Gudinneøy». I staden er det trist at lokalavisa vår, Tysnes, ikkje har omtalt denne problematikken sidan artikkelen til Knut Rage stod på trykk i Sunnhordland Årbok for over eit år sidan.

Uansett kva årsaka til at «Bladet Tysnes» overser denne kritikken er, sårar det mitt gamle redaktørhjarte å sjå at ikkje heimkommunen min har ein fungerande offentlighet. Kvifor er «Bladet Tysnes» redd for argument og perspektiv som motseier konsensusoppfatninga? Truleg finnes det ømme tær i denne saka, slik det gjer i alle andre kontroversielle saker. Det skulle uansett vera barnelærdom at ei avis skal fremja debatt og ulike synspunkt.

I desse dagar reiser Knut Rage til Eivind Vågslid sin heimkommune Eidsvoll, for å halda foredrag om den seigliva navnemytologien i Tysnes kommune. Får han nokonsinne halda foredraget sitt på Tysnes?

Les Knut Rage sitt foredrag på Eidsvoll 28.februar her.

Magien i eit vinterbad

Eg er komen til Tromsø! Her er det fabelaktig vinterstemning, med over ein meter snø og meir enn ti minusgrader. For å gje eit innblikk i den verkelge vinterstemninga i desse klimaforandringstider, bloggar eg i kveld min gamle artikkel frå desember 2004 om vinterbading i Tromsø. For ein by, for eit liv!

«Medan mange studentar søv, og vanlege nordmenn nyt ein lat sundagsfrukost og tenner årets fyrste adventslys, er fire tromsøstudentar samla i ei stove i eit kollektiv nedanfor symjehallen på Alfheim. Utanfor er det -4, og ein dryg halvmeter snø ligg som eit mjukt teppe kring ein sundagsdøsig universitetsby. Ein skulle tru at skigåing ville vera ein perfekt aktivitet på ein dag som denne. Men denne dagen kan også brukast til meir sumarlege aktivitetar. Sundag er nemleg fast badedag i dette kollektivet, og det er ikkje bassenget på Alfheim som er badeplass for desse karane. Dei fire representerer nemleg det som må vera den einaste utandørs vinterbade-klubben for studentar i Tromsø.

Grunnleggjarane
– Det starta eigentleg som ein idé for å koma seg opp sundags morgon, og for å bli kvitt dagen-derpå-følelsen etter laurdagsnatta, seier Njål Kvendseth, som tidleg i haust tok initativ til vinterbadinga. Han har passande nok berre sove tre timar i natt, og kvelden, natta og morgonen har gått med til å drikka kaffi, prata i telefon og lesa Jens Bjørneboe. – Dette er den fyrste gongen eg er oppe før klokka tre denne veka, eg har ikkje sett dagslys på lang tid, seier han stolt og utan spor av ironi.

Eigentleg er det over ti medlemmer i badeklubben. Etter kvart som vinteren har sige på, er fråfallet blitt større og større, og orsakingane for å ikkje koma er blitt meir og meir kreative. Dagens beste står Mikkel for, som i siste liten sender ein sjarmerande sms: ”Skulle gjerne blitt med, men har innsett at jeg må pugge”. Han om det. Jon Sigurd og Lone er på meir sikker grunn. Dei har nemleg vore på fest, kor dei havna i slåsskamp med kvarandre, og båe føler seg skadde og bakfulle nok til at dei står over badinga i dag. Heldigvis er dei ikkje sjukare enn at dei kan bli med som tilskodarar.

Trass i alle fråfalla, er det tre karar som så godt som alltid møter til sundagsbading. Njål Kvendseth, Joep Aarts og Clemet Askheim grunnla badeklubben for knappe tre månader sidan. Dei tre utgjer den harde kjerna i den uformelle klubben, og det skal meir enn bakfyll og lekselesing til for å hindra desse karane frå å stå over det faste sundagsbadet. Ved sida av desse skal Utropia sin utsendte skribent for dagen vera med på badinga. Han har vore med nokre sundagar før, og dessutan er jo deltakande observasjon er eit høgt ansett ideal på Universitetet.

Kvardagsleg magi
Det er noko lett nervøst over gjengen på vegen ned til den faste badeplassen ved Polaria. Rett nok har me alle vore i sjøen ein vinterdag før, men i dag er det både snø- og fråfallsrekord. Vinterbading er dessutan noko ein aldri blir heilt van med, anten ein debuterer eller har halve vintersesongen bak seg. Joep plar vera den fyrste i sjøen, han stuper vanlegvis uti før me andre har fått på oss badebukse. Men i dag er det annleis. Me bestemmer oss for å arrangera eit synkront hopp til ære for fotografen, og dermed kastar me oss i havet samtidig.

Opplevinga av eit vinterbad kan knapt nok skildrast med ord. Du må prøva det for å skjøna kva som er magien. Frå den augneblinken ein er i vatnet, er ein ikkje lenger tilstades i den vanlege verda. Tankane og kroppen lever sitt eige, maniske liv. Mange undrar seg over kva i all verda som får folk til å bada av fri vilje midt på vinteren? Kanskje noko av svaret ligg i at eit vinterbad er eit sterkt brot med det kvardagslege livet. Eit vinterbad kan opplevast som eit sjeldan augneblink av smerte og fryd i ein heller forflata kvardag.

Men best av alt er det likevel å koma på land etter eit skikkeleg vinterbad. Heile kroppen sitrar etter at ein er komen på land, og om det er kaldt nok i vatnet får ein med seg energi for fleire timar. Det skal seiast at dette gjeld mest for dei av oss som er så heldige å ha nokre kilo fett på kroppen, tynne kroppar skjelv kanskje meir enn dei sitrar etter kuldeopplevinga.

Nytrekt kaffe og varme baguettar
Etter badinga ber det opp igjen til kollektivet. Der kjem me inn i ei varm stove med dekka bord, og ikkje lenge etter er kaffien på kok. Av og til kjenner ein på at kvardagen er vel så bra som festen, og slik er det då Clemet kjem berande på ei kanne nytrekt kaffi samtidig som Joep set ei korg med varme baguettar på bordet. Måltidet gjer godt etter vårt forfriskande bad, og stova fylles etterkvart av prat om det som studentar bruker tida si på: eksamen, gårsdagens festar, morgondagens visjonar og alle dei underlege folka på Universitetet. Njål minner meg på at eg må få med at badegruppa vår er open for nye medlemmer, mange fleire studentar burde driva med vinterbading. Eg tenkjer at han rett, det er for dumt at desse sundags føremiddagane er forunt så få av oss.»

(Foto: Ole Losvik)

På gamle trakter

For ti år sidan var eg var oppe til praktisk-muntleg eksamen i økologisk husdyrhald på jordbruksskulen i Aurland i Sogn og Fjordane (sjå bilete). Eg var litt uheldig i trekninga den dagen, og kom opp i «handmjølking og dagleg stell av geit». På eksamen måtte eg mjølka ei fritt valgt geit på gamlemåten, og dessutan gjera grundig greie for korleis ein legg til rette for eit naturnært geiteliv i ei moderne, økologisk gardsdrift.

Til helga gjer eg vendereis til jordbruksskulen i Aurland. Der skal det vera økoseminar, og eg skal halda foredrag for ei større forsamling truande økologar. Innlegget min ber tittelen: «Økologi og økonomi – ei motseiing eller to sider av same sak?». Sjølv om det er eit stor sprang mellom det moderne samfunnet si forståing av økologi og økonomi, slår det meg kor mange likskapar det er mellom den økologiske bonden sitt strev etter å leggja til rette for ei naturnær geitedrift, og det moderne storsamfunnet sin streben etter å skapa ei livsform som tek omsyn til både økologi og økonomi.

Medan geitebøndene strevar med å skapa eit levebrød av geitedrift på naturen sine premissar, strevar me andre med å skapa eit levevis og eit samfunn som kan overleva utan rovdrift på naturen gjennom dei fossile energikjeldene.

Slik sett, er me alle økologiske geitebønder.

Mannfolk og aleinegang

Eg har ofte tenkt at eit av dei høgaste ideala i eit moderne samfunn, er å læra seg å tenkja sjølvstendig. Det vil sei å kunne tenkja og innta synspunkt utan å ta omsyn til kva vener eller andre folk ein respekterer trur eller tenkjer, og å kunne gjera vala i livet uavhengig av dei rammene for «det gode liv» som samfunnet set. Ingen tenkjer 100% sjølvstendig, men det er likefullt eit viktig mål å strekka seg etter dette idelaet.

Samtidig ligg det ein fare i denne autonomien. Som Emile Durkheim viser i boka «Sjølvmordet», blir det fleire sjølvmord i eit samfunn jo meir autonome menneska er. I seg sjølv er det kanskje ikkje nokon fare forbundet med å tilstreba sjølvstende i tanke og handling. Faren oppstår i det ein lar den intellektuelle autonomien også gjelda kjenslene sine. Få av oss har godt av å vera sjølvstendige på det kjenslemessige planet, mellom anna fordi ein slik aleinegang ofte vil føra til at ein framstår som lukka og eksluderande.

Eg trur at denne problemstillinga fyrst og fremst er aktuell for oss mannfolk. Ikkje fordi me er meir sjølvstendige enn kvinner, snarare fordi mange av oss ikkje greier å kombinera intellektuell autonomi med det å vera kjenslemessig open og sårbar.

Me får tru at me lærer med tida.

Den nye skattepolitikken

I morgon (tysdag 6.februar) er det tid for debatt om global skattepolitikk på Blindern. Me i Attac Blindern inviterer til debatt over eit tema som vanlegvis vert oversett i norsk politisk offentlighet:

Annually the third world countries loose an estimated $500 billion in tax evasion and capital flight. This is seven times as much as the world´s total aid budget, and represent a major obstacle for public investments and development in third world countries.

Globally, large corporations and wealthy individuals are increasingly avoiding their obligation to contribute to society through taxation. What political and economic mechanisms make the tax evasion and capital flight possible? Is it possible to build a system of taxation that is more favourable for poor people in developing and developed countries?

Speakers:
Jan Borgen, General Secretary, Transparency
Sony Kapoor, Tax Justice Network, London

Auditorium 7, SV-fak, klokka 1815. Kom, kom!

Det er Fosse

Eg er nesten aldri på rangel her i byen. I natt gjorde eg eit sjeldan unntak.

På mi fortumla ferd gjennom Oslo-natta traff eg ein av våre fremste historikarar. Det meste som var sagt mellom oss, fell inn under kategorien "pisspreik", og kan like godt gløymast fyrst som sist. Eit av utsagna hans har likevel uroa meg utover dagen i dag. Denne historikaren, som elles er ein gåverik skribent og tenkjar, meinte nemleg i fullt alvor at Jon Fosse er ein oppskrytt og i beste fall middelmådig forfattar.

For eigen del, regnar eg Fosse som vår kanskje største nolevande forfattar. Fosse skriv enkelt og djupt eksistensielt samtidig, i eit særeige språk som ikkje minner om nokon annan forfattar eg har lese.

Romanen "Det er Ales", som eg har lese for andre gong idag, er eit godt døme på det typiske i Fosse-landskapet. "Det er Ales" er ei kjærleikssoge om Signe og Asle. For over 20 år sidan drog Asle på sjøen for å fiska, han kom aldri attende. Fosse vekslar mellom notid og fortid for å visa korleis Signe sitt liv gjekk i stå den novemberdagen Asle kom bort, ho har aldri har kome seg vidare etter at Asle forsvann på sjøen.

Menneska i Fosse sine romanar er som oss andre. Dei gjer sitt beste for å nå kvarandre med orda sine, men endar med å verta misforstått. Som alle gode Jon Fosse-bøker, vert "Det er Ales" sitjande att i kroppen etter at ho er ferdiglesen. Språket til Jon Fosse er kjenneteikna av endelause gjentakingar. Dette skapar ein litterær musikk, som ein vert gåande og nynna på lenge etter at boka er ferdiglesen.

Litterær smak og kvalitet er vel knapt nok mogeleg å diskutera? Det er likevel vanskeleg for meg å forstå, at ein så erfaren lesar som denne historikaren eg traff i natt, i fullt alvor kan synast at Fosse er ein middelmådig forfattar. Er det han eller eg som er galen?

Klar for ein rangel

Eg har pakka kofferten no. På toppen ligg ei nystroken skjorte, under ligg alt ein treng til ei vekes rangel. Eg skal ikkje på nokon kva som helst rangel. Den neste veka er det nemleg tid for årets viktigaste festival her i landet, det er filmfestivalen i Tromsø.

For dei som bur der, er Tromsø ein særeigen by heile året. Den uendelege vinteren, det løyndomsfulle nordlyset, alle dei seine nattetimane på byen og det evige mørkret, er berre nokre av bitane i bilete av byen som ikkje er heilt som andre byar. Men denne eine veka i året er det noko ekstra, nesten magisk over byen under nordlyset. Sjølv eg, som elles i året knapt ser ein film i månaden, kan ikkje anna enn å kasta meg inn i filmrusen.

I år har eg lovt meg sjølv at eg ikkje skal sjå meir enn tre filmar per dag. Eg skal unngå å bli immun mot gode filmopplevingar på grunn av overdose film, det har skjedd mang ein tapper festivaldeltakar før. I staden skal eg nyta ein passeleg dose film i sju dagar til ende...

Når staten drep

2007 starta på mest brutale vis med den kringkasta dødsstraffen mot Saddam Hussein. For dei fleste av oss er ikkje dødsstraff berre eit brot på menneskerettane, den er også eit brot med det moderne rettsforståinga som ligg til grunn for det liberale demokratiet.

Motstanden mot dødsstraff er likevel ikkje unison. Palestina-aktivisten og den omvendte muslimen Trond Ali Lindstad har fått to siders spalteplass i Klassekampen til å presentera Saddam Hussein sin blodige biografi. Biografien vert avslutta med eit prinsippielt forsvar av dødsstraff:

"Saddam er blitt hengt i galgen. Andre kunne ha fulgt ham. Men henrettelsen var riktig. Krigsforbrytelser må gjøres opp. Vi visste det i Norge også, etter vår egen krig, da forbryterne ble stilt mot pelotongen, for avretting. Saddams død gir ikke Irak fred. Men det er en annen sak. Hans reise til den neste verden var en nødvendighet. Og så fortsetter krigen for fred."

Det er deprimerande å lesa slike ord i Noreg i 2007. Lindstad si samankobling av brotsverka Saddam har gjort, og dødsstraff som nødvendig svar på slike brotsverk, er eit steg tilbake til gamaltestamentleg "auge-for-auge, tann-for-tann"-tankegang. Rettssystemet er etablert for å sikra at andre motiv enn hevn får relevans i straffeutmålinga, den moderne rettsstaten skal aldri dømma på same grunnlag som forbrytaren.

USA er vårt mest grelle eksempel på at også moderne rettstatar utøver dødsstraff. Dette kan likevel ikkje hindra oss i å framheva det liberale synspunktet på dødstraff, det er at dødsstraff er uttrykk for eit samfunn som hevnar seg på forbrytarvis.

Det endelause vandrarliv

I haust mista eg grepet om tida. Med dette meiner eg at eg ikkje lenger styrte mi eiga tid, mangel på tom tid styrte i staden meg. Slik kan ein ikkje leva lenge, og som ein konsekvens av dette har eg no flytta til Sogn Studentby (sjå bilete).

Sjølv om eg berre har studert i fire-fem år, kjennest det underleg å nok ein gong starta eit semester på hybel som student. Dei aller fleste på min alder er for lengst trygt plassert i hus og jobb, med samling av pensjonspoeng og bruk av oppsparte BSU-midlar som meiningsskapande ramme om kvardagen. Det blir nok endå nokre år til eg startar det løpet, minstepensjonen blenkjer allereie i det fjerne...

Samtidig kjenner eg meg sjeldan priviligert. Kva er vel pensjonspoeng og BSU-midlar mot dei mange frie, gode åra eg har fått? Her bur og lever eg på mine tilmålte 11m2. Det kan høyras lite ut, men til mitt bruk er det meir enn nok. Her har eg også det eg aldri fant på Grønland : Lange, stillfarne dagar utan anna innhald enn lesing, skriving, surfing og trening. Kva meir kan ein spørja etter?

Den nye imperialismen

I A-magasinet fredag kunne me lesa om Noreg sin utvelgelsesstrategi for dei knappe 800 kvoteflyktningane me tar imot årleg. Ein skulle tru at det var behovet for beskyttelse som avgjorde kven som får koma til Noreg som kvoteflyktningar. Slik er det ikkje. Ved sida av behovet for beskyttelse, vurderer norsk UDI kriteriar som språkkjennskap, utdanning, religion (!) og tilknytning til Noreg som flyktningkvalifikasjonar. Konsekvensen er at berre dei med stort "integreringspotensial" får reisa til Noreg.

Noreg sin flyktningpolitikk stadfestar eit mønster som avteiknar seg sterkare og sterkare i den globale migrasjonspolitikken: Dei vestlege landa har større og større arbeidskraftbehov i enkeltsektorar, og importerer selektivt faglært arbeidskraft inn i dei sektorane det trengs. Dette gjeld i alle vestlege land i innvandringspolitikken, medan USA er det einaste landet som har "behov for beskyttelse" som det einaste kriteriet i flyktningpolitikken.

Den globale migrasjonspolitikken aukar på dette viset kløfta mellom dei fattige og dei rike landa. Dei fattigaste landa vert tappa for kvalifisert arbeidskraft, medan dei rike landa gratis kan importera ferdig utdanna arbeidskraft.

Argumentet som blir vanlegvis vert brukt for å forsvara dagens "I-hjelp" i migrasjonspolitikken, er at dei som får arbeid i vestlege land sender pengar heim til familien sin. Pengar som i sin tur fører til utvikling i heimlandet. Det store minuset med dette argumentet, er at mange land har eit så kraftig underskotet på kvalifisert arbeidskraft, at byttet av arbeidskraft mot heimsendte pengar blir djupt urettferdig mot dei fattige landa.

Den globale migrasjonen kjem til å fortsetja, fordi den er ein nødvendig konsekvens av at verda vert mindre og mindre. Dette hindrar ikkje at me som rikt, vestleg land har eit spesielt ansvar for å bøta på den enorme ressursoverføringa frå sør til nord som migrasjonspolitikken er i ferd med å bli.

Noreg bør som USA slutta og setja krav om "integreringspotensial" for flyktningar. Det er eit brot med vår humanistiske tradisjon å vurdera flyktningar etter slike kriterium. Dessutan bør Noreg bli det fyrste vestlege landet som aktivt kompenserer fattige land for tapte investeringar i utdanning, når fagpersonell kjem hit til landet dei fyrste åra etter at dei er ferdig utdanna.

Det må også utarbeidast internasjonale retningslinjer for etisk rekrutterig av fagpersonell innanfor viktige migrasjonssektorar. Dersom dagens politikk fortset, vil den globale migrasjonspolitikken snart få sitt rette navn: Den nye imperialismen.

Frykten for blåmandag

I avissamanheng har det siste året vore det mest innhaldsrike på mange år. Karikaturstriden og oppstarten av det fyrste norske nyhetsmagasinet Ny Tid, er truleg dei to viktigaste årsakene til at den norske offentligheten no framstår som meir interesssant enn den har gjort på lang tid.

Etter mitt syn brakte Ny Tid med seg ein frisk ny stil inn i norsk avisflora. Me treng eit nyhetsmagasin som set globale fokus på nasjonale utfordringar. Året sett under eitt, synes eg likevel at Ny Tid likevel har skuffa med sin nye profil. Det redaksjonelle stoffet er for ofte prega av hastverksarbeid og for liten journalistisk tyngde. Bokmeldingane er det tydlegaste teiknet på at Ny Tid har mange steg å gå før dei er levedyktige, meldingane ber ofte meir preg av å vera oppsummeringar enn kvalitetsvurderingar. Ny Tid har likevel satt viktig dagsorden i fleire saker i løpet av året, sjølv har eg hatt stort utbytte av fokuset dei har sett på norsk våpeneksport og på norsk kvalfangst.

Den viktigaste konsekvensen av Ny Tid sin nye profil, er truleg skjerpinga av konkurransen mellom dei andre avisene på venstresida dette har ført til. Etter mitt syn er både Klassekampen og Morgenbladet er blitt bedre aviser det siste året, og oftare og oftare opplever ein at dei er på høgde med sine danske storesøstre Information og Weekendavisen.

Uavhengig av politisk ståstad, er det dessutan eit stort privelegium for einkvar norsk avisnerd å lesa laurdagsavisa til Dagens Næringsliv. På sitt beste, er DN-laurdag både utfordrande, engasjerande og opplysande. Betre aviskompliment finnes ikkje. Så får me heller bera over med all den livsfjerne aksje- og kapitalromantikken som skjuler seg innimellom nyhets- og kulturstoffet.

Mykje tyder på at norske aviser vil møta ein ny og farleg trussel om to-tre år, det er den potensielle regjeringskoalisjonen mellom FrP og Høgre. Dei som meiner at dei gode kulturavisene og dei små lokalavisene er ein viktig del av kvardagen, burde lesa programma til desse partia snarast. Du vil oppdaga at valet i 2009 fort kan bli din tyngste blåmandag...